Çanakkale'den Derlenen Masallar VI

Şahmaran masalı ile ilgili, Ömer Gözükızıl tarafından hazırlanan not:

1) Anlatı, Çan İlçesi (iki kez) ile Eceabat, Lapseki, Ezine ve Yenice ilçelerinde (birer kez olmak üzere), toplam altı kez derlenmiştir.

2) Anlatıcılardan üçü erkek, üçü ise kadındır.

3) Anlatıcılardan biri 97, diğeri 43 yaşındadır. Bunların dışındaki kaynak kişilerin yaş artalaması 70-74’tür.

4) Anlatıcılardan iki tanesi okur-yazar değilken, biri okur-yazar, biri üç yıllık eğitmen mezunu, diğer ikisi ise ilkokul mezunudur.

MASALLAR

Çan- Küçükpaşa Köyü / 4 Temmuz 2001

Erkek/Yaş 71/Küçükpaşa/İlkokul Mezunu/Evli/4 Çocuklu/İnşaat Ustası

(Şimdi bunu, duyuşumuza amma nēse.) Şimdi bu Şahmeren: Yılanlān padışaı, Şahmeren.

            Şimdi bi gün çoban –fakir çoban-, şimdi burda otumuş. Bi ateş çekiyolā ama ‘ani anızlara yanmış. Yılanın birisi de, orta yerde galıyo mu şimdi? (Çoban da acık hani meremetli. Kimsesi yok yani. Birinin yanında çoban.) Yılan, çır çır çığırıyomuş. Şah gākıyomuş ama yanıcak ya! Sarmış ateş. Bakmış bakmış çoban: Ule şunu kurtarıyım demiş. Goca bi sopa vā. Sopayı uzatmış. Yılan sopaya sarılamış. Bu yana geçirmiş yılanı, ateşten bu tarafa. Şimdi geçiriyo.

            E ateş gitmiş. Şimdi e goyunlaın yanında çoban ama şimdi yılan şöyle gidiyumuş; tosur, tosur, tosur çığırıyomuş. Çıkk! Gidiyomuş, çoban arkasından. Dönüyomuş şimdi çoban. Gene yıla dönüyomuş tosur tosur etrafında; bağırıyumuş. Allah! (E anlamıyo da dilinden çobanın.) Ya ne yapca..? Bakmış, kurtulamamış elinden çoban: Yörü yılanın arkasından.

            Yılan gidiyo o gidiyo, yılan gidiyo o gidiyo… Vāmış Şahmeren’e. Yılan anlatmış –ne dediyse- ona, yani bizi kurtardı diye. E kurtarasıya gadā, şimdi dimiş: Ne isdiyon benden? Sen benim –mesela- askerimi kurtarmışın. Yav ben senden ne itsiyim? Bi şe istemiyum. Yav ben bunun dilinden anlamıyom demiş ya. Bu, ne diyo bu? Bi şey yapıyo? Şunun dilinden dimiş anlıycek gibi bi şey vāsa, onu vē demiş –hani-, yap. Yoksa, bi şey istemiyom ben. Ben bunu kutardım; yancaktı.

            E çok demiş çoban, nazik yerden tuttun be; hani püf noktasından. E ne olcak? Ben sana bunu diyiveririm emme demiş, yalınız bak söylēsen, burda ölürsün. Aç ağzını! Açmış çoban. Üç kere tükürmüş ağzına. Yalınız, bu sırrı dimiş, söylemiycen bak ha! Diyiverdiğin anda, orda vefat idersin demiş. Bunu söylemiyceksin. Olur!

            Geliyo çoban şimdi: Goyunlā yayılıyo. Bi goca gabaağac vāmış tarlanın orta yerinde. İki garga gēmiş, dövüşüyolā. Gark-gurk, gark-gurk… Şimdi diyolāmış ki: Bu çoban bizim dilimizden anlasa. E? Bi gazan para vā şiynin dibinde; meşenin. Gazanı alır. Hani üstünde, bir garış toprak vā. İyi; dinliyo. Gargalā gitmiş.

            Şimdi çakalın biri başlamış ulumağa. Köpek de uluyomuş burdan; anlaşmışlā: Çakal gekcek, koyunu yiycek. Köpeklē sādı mı, yarısını da köpek yiycek. Şimdi goyunlā meliyolāmış: Zarara giriceklē. Çoban yatıvarıyomuş masus; uyuyo diye.( E her dili anlıyomuş çoban.)

            Onu bi de zaman geliyo –bi de bi guş, hani dimiş ya–, bi de gazıyo: Bi gazan Osmanlı! ….… çıkıyo çobanın. Çoban… Durucağ mın? Durmuycam dimiş, tamam.

Gidiyo bi çiftlik alıyo; para çok ya. (Bi gazan para mı bitē?) Bi çiftlik alıyo o. Çobanın ne merağı olcak? Gene goyun, sığır, şu-bu almış. Çoban tutmuş, bilmem ne tutmuş; saraylā filan.

Yılbaşı geldi mi, hani bi gidip dolaşıyomuş; paraları veriyomuş herkezin. Durucak olan duruyomuş, durmuycağsa: Başka çoban.

            Şimdi çobanın – gaari şey oldu ya: Ağa -, onun atı vāmış. Hanımının da şeysi vāmış: Kısrak. Bakımcılā (?) vā ….… Gidiyolāmış bunlar çiftliğe. Gölden geçēlerken, hayvan kişnemiş. Undan sonra kısrak, -at- da kişnemiş. Şimdi ağa gülmüş. Garı bunu hıyallamış. (Garıda, çoluk-çocuk yok daha.) Ne didi unlā? dimiş. Sen bunlara niden güldün? Hanım! Boş ver ya. İşte gülücem… Yok! (Tikilmiş tepesine şimdi.) Doğru söyle. Sen, bunlaın bi şey didiyinden anlıyosun dimiş. Güldün; söyle! İşte ileriydi… Uruyı vādı mı söylüycem dimiş; hani çiftliğe vādı mı söyleycem. (Orda söylese, orda ölcek adam.)

            Varıyolā orıyi. Çağarmış herkezini. Kahyesının parılarını vēmiş; hepsinin. Kesin bi pilav! Bi bilmem ne haşlamışlā şimdi. Yimişlē. Büyüg sığırlā anırıyomuş: Ağa diyiverecek sırrını; ölücek. (Ama nere gitcekler?) Satılcak! Sığırlā, goyunlā bağırıyomuş şöyle. O da dinliyomuş yani. Ağa sırrını söylüycek; ölcek.

            Dururkan, horaz gēmiş, on tovukla. Pilavları yiyolā ya. Dökmüşlē çöpe. Hepsi uluyo yani, ağa gidiyo diye. Şimdi horaz, löp löp atıyomuş yani bulguru. Ya pisboğaz diyomuş tavuklā, ne yiyosun ya! Bak ağa diyomuş ondan sona, diyvericek de hani sırrını, ölücek. Ulen ölürse ölsün diyomuş. Ben, on tane garıyı diyomuş kumanda ediyom. O, bi garının kumanda edemiyo mu? demiş. Söylemesin diyomuş.

            Ulen ağa bi de dinlemiş de: Ana! E ben on garıya demiş gumanda ediyom –horaz- yani; bu bi garıyı ne demiş kumanda edemiyo da, söylüyo sırrını.

Ondan sonra: Anaam! Bi de dönüyo: Onu, garı sıkıştırıyo. Al şu boş kağıdıni, …tir çiftlikten! Garıyı govalıyıveriyo orda.

            Başlamış mallar hepsi bağrışmaya: Tamam, kurtulduk diye. Yani yerinde galıyolā. (Hane Şahmeren’in bi ağzına tükürmesi: Bütün hayvanatın dilinden anlıyo yani.) (Bunu da, sen… Bi şey ötüyo ama dilinden anlamasan ne biliceksin?)

            Hani bu böyle Şahmeren hikâyesi.

***

Ezine-Çamlıca Köyü / 28 Ocak 2003

Erkek/Yaş 74/Çamlıca/Okur-yazar/Evli/4 çocuklu/Hayvancılık

            Bi garının, bi oğlancaazı vāmış. Şimdi bunlā üç arkadaş, boyuna şiye gidiyolāmış, yani çalışmağa. Odun kesip geliyolāmış, satıyolāmış filan.

            Neyse, bi gün hava yağıyomuş. Hepsi –arkadaşlā- bi yere otumuşlā; böyle bi gayanın dibine. Otururkana, o oynamağa başlamış. (Onun adısı da Camisap oluyo. Velhasılı Şahmeren hikâyesi.) Velhasılı oynarka oynarka, hadi bi guyu çıkıyo ordan. Guyunun içi bal dolumuş. (Bu ejderhalara yidirmek için, bal saklanmış guyunun içine. Bunlā buruyi, balı bulasiyi, ha bakam sat bakam, sat bakam, sat bakam bunlā şimdi. Balı tüketmişlē gaari içinde. Gene ona diyolā kı: Sen in gaari sıyır da… (Sonu gāmış gaari balın.) Sıyır bakam sen diyolā; in de sıyır. Ondan sonra, bu işi şiydelim. (Çok para gazanmışlā onlā.)

            İnesiye bu, guyuyu kapadıyolā. Öteki arkadaşlā tabi bırakıyolā guyuda. Guyuda galasıyı bu, n’aapsın? Kapalı. İki taraftan imdat arıyo; nerden çıkıcağam? diye. Yılan… Ejderhanın biri, akrep delē gibi böyle delmiş: Tapırt tapırt, tapırt tapırt, tapırt tapırt! Derkene, urdan yılan çıkmış. Kafası, bööyle bakıyomuş una. U da urdan –delikten- bi de bakıyo: Köşkün içinde, alt tarafı yılan, üst tarafı şey; yılanların padişā oturup dururmuş köşkün üstünde. Yılanlān hepciği, ööyle ona şey yani. Her tarafı yılan dolmuş. Bi de bakıyo; onu görüyo Şahmeran sinci. Göresiye: Ellemeyin diyo sinci bu. Getirin bureye. Götürüyolā bunun yanına.

            İşte bu simdi: Nası oldu? Böyle oldu, böyle oldu, böyle oldu, böyle oldu… Şindi anladıyo bu sindi. Beni, dünya yüzüne çıkarın. Ben, seni çıkaramam dünya yüzüne diyo Şahmaran. Çıkardım mı diyo, beni buldurursun sen. Beni öldüttürürsün diyor. Niyse: Öldüttürmem de, söylemem de, bilmem ne yapmamdı dediyse de, yok.

            Buna şinci Şahmeran, hikâyelē anladıveriyo. Bi padişah oğlanı diyo, çıkmış diyo, garıncalā diyarına gitmiş diyo. Garıncalā diyarında diyo, bunu diyo… Maymunlā diyarına geçmiş diyo. Maymunlā, buruyı levha asmışlā maymunlā diyo. Maymunlān ilevhasında: Buruyı bi ben-i adem gelicek. Buruyı padişah olucak diye diyo levha asmışlā. Onu okumuş diyo padişah oğlanı diyo. Bi sürü askerinlen gitmiş urulara diyo. Unlān diyo askerlēni diyo, garıncalā yimiş diyo. Bu, bi tek kişi gāmış diyo. Oraya varıyo diyo. Ondan sonra, bunlā bunu, insan gibi diyo riayet ediyolā diyo meselā: İlle sen, burda gal diye diyo maymunlā. U diyo, urda galıyo diyo.

            Biraz galıyo: İlle beni memleketime… Emme seni, garıncalā diyarı… Şöyle yapā, böyle yapā. Onlā zaten gayığla geçmiş uruyi; adaya. Padişah oğlanının gayıği parçalamışlā onlā; kitmesin diyi.

Orda galmış. Unlarla bıraz şeydiyo; duruyo orda. Ondan sonra: Beni diyo, memleketime ille götürün fılan dediyse de, unlā, bunu geçiriyolā garıncalā diyarından; maymunlā geçiriyolā. Gidiyo bu.

 Bi şeyde gāmış bu; bi köyde misefir galmış. Urda da müneccim dolmuşlar(?). Müneccimlē: Bu adam diyolā, bu diyolā Şahmeran’ı bulmuştur, görmüştür diyolā şimci. Gitmedim. O adada o, bi ağşam böyle denizin gıyısında gāmış. Hemen bi şovk çıkmış denizden. Bi sürü yılanlā, bööyle yaylıma tutulmuşlā; duruyolāmıştın. Görmüş u da: Başlānda da Şahmeran. (Emme bu Camisap’a anladıyo yılan; Şahmeran anladıyo bunu.) Beni diyo, orda görmüş diyo. Ondan sonra, dee o köyde galası diyo, bunu sıkıştırmışlā diyo. İşte: Yılanlā şöyle mi, böyle… Gördün mü sen? diye sıkıştırmışlā diyo. U da: Böyle böyle; adada gördüm. Böyle gördüm ben demiş diyo. Urdan: Gē bakam demişlē buna. Baraba gitmişlē oreyi. Bi sandığın içine süt goymuşlā. (Süde gelir ya yılan.) Velhasılı Şahmeran gelmiş. Bunu, südü yirkene kapatmışlā bunlā. Almışlā bunu, unlan beraba şimdi. O adamlan baraba, sihirbazlarla baraba, o da –padişahın oğlanı da- onlarlan baraba… Unlā şinci: Hah demişlē. Şinci unlā da şiy olmak istē: General olmak, bilmem baş olmak istiyolāmış. İşte ….. hepiciği dile gēmiş. İşte ben… (Bant değiştirilmesi amacıyla, derlemeye kısa bir süre ara verilmiştir. Ö.G.)

…

            Yakaladılar. Sandığnen, sandiğin içinde götürüyolā. İşte otlā dile geliyo. İşte: Ben sıraciye dermanım, ben ölüme dermanım, ben bilmem ne, bilmem ne… Şuna dermanım. (Yani goyuversinlē diye.) Ben şuna dermanım.

            Bunlar da, deñizi bölmek için ot arıyolā. Ayaklarının altına sürdü mü, denizi bölüp geçiceklēmiş de, u Hazreti Süleyman’ın mühürü vāmış. Mühürü bulucaklāmış. Unlān gayesi oymuş: Mühüre gitceklē. Velhasılı giderlēke, hep otlā böyle dil veriyomuş yani, Şahmeran’ı bıraksınlā diye. O otu buluyolā bunlā. Tamam diyolā, bulduk diyolā simdi bunlā. Şahmeran’ı bırakıyolā.

Diyo ki Şahmeran simdi bu sefer ona: Sen bana yaptın ama diyo, ben sağa yabmıycam. Sen gene diyo Süleyman’ın –Hazreti Süleyman’ın- mührünü almağa girme diyo şinci. Sen girme. Unlā girsinlē diyo.

Niyse varıyolā bunlā. Buluyolā mağarasını; Sülüyman’ın yattiyi yeri. (Onun mühürü: Yüsük.) Yüssiği alıcaklā; dünyaya hakim olucaklā. Niyse bunlā: Sen gir, ben gir… Girin diyo; ben girmiycem diyo bu sinci. (Anlattı ya Şahmeran.) Onlā ta yüssiği alıcağı zaman, bi garanlık çöküyo. Unlā ikisi de helak oluyo. Ordan kurtuluyo, gene geliyo. Velhasılı, bunları böyle anladıyo Şahmeran. Ben, seni goyveremem diyo. Sen, beni ille ele verirsin.

(Yanında da altı ay durdumun, eti, yılan şeklini alıyomuş.) Camisap’ın eti, yılan şeklini almış.

Velhasılı ağlıyomuş gece rüyasında böyle. Velhasılı yılanlā, buna acıyola. Yılanlā: Gē diyolā. Bunu yolluyam memleketine. Çıkaram yeryüzüne diyo simdi yılanlā, Şahmeran’a. Beni diyo sen diyo, ele verirsin eme hadi ben seni çıkareyim diyo simdi. Hamamlara gitme diyo. İşte şuruyı gitme, buruyı gitme. Çıkarıyolā bunlā.

Geliyo evine. İşte arkadaşlāna diyo: Böyle oldu, böyle oldu. Gelin bakam diyo bunlara, bu. Aman! Biz ittik, sen itme. Paraları gene ortak olalım, ne aldıksa. Unlā, bunu gandırıyolā. Eh! Gitmemiş bi tarafa.

Padişahın biri hasta olmuş. Şahmeran’ın ganı içilirse, iyi olursun sen demişlē. Başka türlü iyi olman. (O zaman, müneccimlē vāmıştı; doktur filan yokmuştu. Sihirbazlıklanmış hep.)

Velhasılı bu gitmemiş tabi. Padişah ilan etmiş: Nerde çoluk-çocuk; kim vāsa ille gēsin. Hamamda yıkansın. Böyle!

Bi gün gitmemiş, iki gün gitmemiş… Bütün askerini yollamış; evlēde kim galdıysa, bütün toplamağa. Onu da yaka paça götmüşlē.

Bi de varıyolā: Yılan teni vā. Söyle, nerdeyse söyle! Yok görmedimdi, yok bilmem ne yaptımdı. Yok! İlle söyliycen. Guyuyi gösteriveriyim bali demiş. Sinci guyuyi gösteriveriyo bu. Müneccimlē okuyo, okuyo, okuyo, okuyo… Altın tepsinin içinde, yılanlā getirip geliyolā Şahmaran’ı. Aah diyo, Camisaf! Yaptın bana yapcağnı. Velhasılı: Gene Camisaf’tan başkası ellemesin bağa diyo. O kessin, o gaynatsın diyo simdi bu.

Velhasılı Camisaf urdan alıyo; götürüyo, gidiyo. Kesiyolā. Camisap kesiyo. Sen diyo, ilk suyumu sen iç diyo. Ötekilē, unlara vē diyo. Hepsi –öteki suyu içenlē-, gebermiş hepsi; padişahı da şeysi de. O sağ galıyo.

(Masal da –bizim- sona eriyo.)

***

Yenice İlçe Merkezi / 8 Nisan 2003

Kadın/Yaş 43/Yenice İlçe Merkezi/İlkokul/Evli/2 çocuklu/İşçi

            Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur zaman içinde, bir gadının bi oğlu varmış. Oğlu, odun kesmeye gidip, evini geçindiriyormuş odun sataraktan.

            İki arkadaş, dağa odun kesmeye gitmişler. Orda çok yağmur yağmış odun keserken. İki arkadaş bunlar, ağaçların dibine saklanmışlar. Ağaçların dibine saklanınca… Oğlan, u gadının oğlunun adı Camişap’mış. Orda otururke, yağmurun dinmesini beklerken, elinde bir çakısı varmış. Çakıyla oralarını kazarken, toprağı eşerken, bi taş denk gelmiş. O taşı, ordan çıkarmış. Orda bi yerde, bir mağara gibi bi yer varmış. Sonra bi bakıyo: Orda, üst tarafı insan, alt tarafı yılan şeyler yaşıyomuş urda; yani yılanlar yaşıyormuş.

            Öteki oğlan gitmiş eve. Annesi ona sormuş: Benim oğlum nerde? demiş. O da: Senin oğlun gayboldu. Onu dimiş, kurtlar –ayılar, kurtlar- yediler demiş. Kadın artık, ağlıya ağlıya gözleri kör olmuş.

            Sonra oğlan orda… Onu yılanların başı Şahmeran: Ben demiş yani… Sen bana yedi sene demiş, burda çalışıcaksın demiş. Yedi sene çalışmadan, ben seni göndermem bi yere demiş.

            Sonra o da ona, yedi sene çalışmış. Ama u da, unlara iyice – u da tılanlarını yanında dura dura, iyice- onların teninden olmuş teni.

            Sen demiş, şimdi dünya yüzüne çıkar gidersin. Seni demiş yani keser… Beni bulurlar, keserler. Sana söylettirirler benim olduğumu demiş. Beni keserler, yaşatmazlar dimiş. (Onun suyunu da içen yani ölmüyomuş. Bi hastalıktan, şeyden kurtuluyomuş yani. Ölümsüzlüğe şe yapıyomuş.)

            Sonra –yedi sene sonra- buna bu, bayağ bi altınlar, paralar vermiş. Bunu yollamış. Ama dimiş bak dimiş, seni ne zamansa dimiş beni bilirler; benim yanımda çalıştığını demiş, durduğunu demiş Şahmeran oğlana. Beni demiş gelip demiş, yerimi söylettiricek olursalar dimiş, sakın demiş beni kestiklerinde demiş, birinci suyumu içmiyceksin demiş.

            Sonra bu gitmiş. Oğlan, aradan yıllar –yedi sene- sonra gitmiş. Bunu şaşırmışlar görünce. Demişler: Seni öldü diye biz… Annen ağlaya ağlaya, gözleri kör oldu demişler. O da dimiş: Ben ölmedim demiş. Arkadaşı da, öldü diyerekten şe yapmış: Bi sürü zenginliklē böyle. Hep zengin olmuş o arkadaşı. Hiç onu tanımamazlıktan geliyomuş. Sonra oğlanın da –aslında onun da- elinde çok parası, şeyi varmış. Şahmeran, ona çok şeyler vermiş yani, yanımda çalıştı diyerekten.

Sonra padişah ta çok hasta. İyice ağır bi hastalanmış oranın padişahı, yani onların durduğu şeyin. Demiş: Şahmeran’ın suyu olursa –içerse-, ölmüycekmiş; hastalıktan kurtulcakmış.

Sonra bi gün demişlē: Toplayın yani bütün köydeki insanlar, şehirdeki insanı. Herkes hamama gitcek yıkanmaya. (Çok afedersiniz yani. Ben…) Orda demişlē, vücutunu yani bakalım. Yılanların yanında kim durdu, durmadı; belli olucak demişlē yani.

Ondan şüpelenmişler. Sonra Şahmeran’ı… Camişap ta gitmiş; mecburen, o da gitmek zorunda galmış. Onu orda, tenleri yılan tenine benzemiş yani. Onu anlamışlar urda, Şahmeran’ın yanında yedi yıl urda kaldığını tahmin etmişler. Sonra ona dimişler: Sen söyliyceksin nerde? Yani bu zamana kadar nerde yaşadın? Sen Şahmeran’ın yerini biliyosun demişler, padişahın yanında çalışan insanlar. Sonra ona zorla söylettirmişler. (Bana söylettirmeyin demiş.) Zorla söylettirmişler.

Sonra götürmüş onların şeyine. Daa onu Şahmeran görür görmez demiş: Sen beni demiş… Ben biliyodum demiş, insanoğlunun beni bulup ta, böyle kesip, suyumu içiceğini demiş. Ama dimiş, bak benim didiğim gibi yapıcaksın demiş ona. Birinci suyumu padişaha içir. İkinci suyunu kendin içiceksin demiş. O da onu öyle yapmış, aynı Şahmeran’ın didiği gibi.

E padişah, baştan suyu içmiş: Ooh dimiş, çok eyi geldi dimiş. Ben dimiş, yani iyileştim demiş artık; ölmüycem demiş.

Biraz sonra, aradan on-on beş dakika… İkinci suyunu da çocuk içmiş; Camişap. Ondan sonra, biraz aradan yarım saat falan geçmeye başlamış. Başlamış padişah: Karnım ağrıyo, başım ağrıyo demeye. O yani zehirlenmiş; ölmüş, gitmiş.

U Camişap ta, bi uzun ömür yaşamış yani. Annesinin de gözlerini, doktorlara götürüp açtıttırmış. U Şahmeran’ın verdiği paralarla da, mutlu bi hayat yaşamışlar.

(Yani masalımız da burda bitmiş.)