Çanakkale'de Derlenen Masallar VIII

Ömer Gözükızıl notu: Değerli arkadaşlar, 7. ay toplantımızda değerlendirilmesi amacı ile hazırlamış olduğum malzemenin önemli bir bölümünü, zamanın yetersizliğinden dolayı -ki Cevat Bey’in ve kurum çalışanlarının sabırlarını zorlayarak 30 dakika kadar da süreyi uzatmamıza rağmen-  incelememiz, değerlendirmemiz mümkün olmadı. Hazirunun da ittifakı ile değerlendirme dışında kalan metinlerin yanında, aynı konuda birkaç tane daha metin eklenmesi ile 8. ayda da bu konuyu işlemenin uygun olacağına karar verilmiştir. Bu nedenle aşağıda üç bölüm halinde metinler sıralanmıştır. Başlıklarından da anlaşılacağı gibi, 8. ayda ikinci ve üçüncü başlık altında toplanan metinler sizlerin değerlendirmelerinize sunulacaktır. Rastgele...

7.  AY ANLATILARI

1. ÜZERİNDE DEĞERLENDİRME YAPILAN METİNLER

Eceabat- Kocadere Köyü (10.04.2001)

Kadın, 61, Eceabat-Bigalı Köyü, ilkokul ikinci sınıf, dul, yedi çocuklu

Evel zaman içinde, kalbur saman içinde, iki arkadaş kahvede konuşuyolāmış. Bu akşam demişlē, ava gidelim demişlē. Olur demiş u da. O akşamı yatıyolā.

            Sabah horoz ötmeden, sesleniyolā buna, arkadaş sesinle. (Seslenirse, şeytan sesleniyomuş.) U da -arkadaşım deye- iniyo aşağa. (İki katlımış evleri. Yanında kuyu varmış.) Kuyunun yanına atlıyo adam, ikinci kattan. Kuyuya düşmüyor; yanına atlıyo.

            Gidiyo on adım ilerden. Adam da geride on adım. Yetişeyim diye, hep arkasından koşuyo. Şeytan koşuyo, o koşuyo; şeytan koşuya... Bi çalılığın içine, şeytan bunu sokuyo.

            Orda da bi düğün, bi dernekmiş ama... (Şeytanların düğünü vāmış.) Gidiyo, oturuyo adam. Bi gevenin üstüne oturtuyolar adamı, sandalye deye. Hepsi oynuyolarmış. Adam fark etmiş: Ayakları gerimiş şeytanların hep. Demiş: Eyvah demiş; şeytanların içine düştük. Çarpmasalar bali beni demiş.

            E bi atıyolāmış soğan kabukları. (Ağşam ezanında, sarımsak - soğan kabığı atılmaz dışarı.) Unlar, şeytanların paralarımış. Gelinin üstünden savuruyolāmış.

            Undan sonra bakmış: Gelinin arkasında, kadının bindallısı var. Benim demiş gelin       -kadın- demiş, besmelesiz koymuş sandıye bunu. Biraz yakayim sıgaralığı demiş. Sağ tarafına, biraz sıgarayı deydiriyo. Yanıyo bindallı.

            Neyse u orda ezan, şey... Yukardan bağırıyor böyük şeytan. Diyo ki: Tamam oldu vakit diyo. (Horoz ötmeye başlayo.) Vakit tamam, vakit tamam diyo. O anda, adam orda uyuya kalıyo. Uyuyunca kadar... Bi bakıyo: Sabah ezanı okunuyo. Çıkamıyo çalılıktan. Acık aydınlanıyor. Yol buluyo; geliyo eve.

            Tak tak kapıyı vuruyo. Diyo ku: Hanım, hanım diyo; kak diyo. Kapıyı aç diyo. U da diyo ku: Aa diyo, sen diyo içerde değil midin? diyo. Ben diyo, bi uyudum; bi yere gittim diyo. Sen de diyo, aç kapıyı da, bak sana ne anlatıcem diyo. Açıyo kapıyı.

            Ondan sonra diyo ki: Bak bakalım senin bindallıya. Besmelesiz koydun sandıya diyo. Bi de bakıyo: Sağ tarafından, kuş gözü gibi yanık. Bak diyo, besmelesiz koyduğun için diyo, dallıyı ben yaktım diyo. Şeytanlā beni aldı, götürdü diyo. Arkadaşımlan, ava deye çıktım diyo. Ben, onu şeytan anlayamadım diyo. Götürdü şeytanların içine beni diyo. Orda düğünlerinde diyo oynarkan diyo, gördüm gelinin dallıyı arkasında. Yaktım diyo.

            Undan sonra işte, kadın da u öyle görünce kadar: Şaşmış. Ondan sonra, hep besmeleylen koymuş.

            Unlā çıkalım kerevidi midi, ne? Unutuveriyom orasını da. (Kaynak kişinin bu değerlendirmesi sonucunda, ortamda bulunanlar gülüşmektedir. Ö.G.) Unlā ermiş muradına, biz çıkalım keremidine.

Eceabat - Alçıtepe Köyü (12.04.2001)

Erkek, 73, Romanya-Silistre-Tutrakan-Çanakçılar Köyü, ilkokul, dul, beş çocuklu

Korkutma için vardır öyle; söylerler. İşte: Filan derede, şeytan çıkarmış. Bilmem tavuk çıkarmış; yahut horoz çıkarmış falan diye, böyle şeyler duyardık ama aslı astarı yani...

Eceabat - Behramlı Köyü (15.04.2001)

Kadın, 45, İzmir, okur, evli

Bi gelin, kaynanasından çok korkuyomuş. Bi gün, kaynanası yokken yumurta kaynatmış. Yiyim demiş. Tam ağzına götürürken, kaynana giriyo içeri. Gelin de onu, bütün yutayım demiş. Boğazında kalıyo. Gelin, o anda ölüyo. Yıkamışlar, paklamışlar.

Gelinin de böbeği varmış. Gelini gömmüşler. Yımırta eriyince, gelin canlanmış mezarda. Can kurtaran yok mu? Can kurtaran yok mu?

O zaman da, bezirganlar geziyomuş böle. Mezarlığın kenarından geçiyomuş: Biri sağar, biri kör. (Öyle mi Enişte?) Sağar, duyuyo sesi. Öteki arkadaşına... Gidiyolar işte iki arkadaş: Gelini mezardan çıkarıyolar.

Demiş: Sen ne zaman öldün? Valla ben, bugün öldüm heralde. Gömülmüşüm ama dirildim. Sebebi ne? Kaynanamdan korkuya, yumurtayı yuttum. Boğazımda kaldı.

Gidiyolar gelinin evine. (Böyle, porta kapılar falan.) Bezirgan girmiş içeri. Böbeği ağlıyomuş. (Salıncak kurmuşlar; sallıyolar.) Demişler: Bu bebeğin annesi çıksa N’aparsın? Varımı yoğumu veririm; malımı mülkümü demiş. (Kaynataya diyolar.) Kaynata da: Varımı yoğumu veririm demiş. Demişler: Biz, gelinini getirdik. Getirin bakalım içeri. Geliyo.

Tabii geline öte beri, çamaşır veriyolar. Giyiniyo, geliyo. Demişler: Eğer bu, cadı falan olduysa: Ciğer! Gidiyolar, kasaptan ciğer alıyolar. (Öyle diyelim.)

Gelin ciğerleri kavuruyo; güzelce pişiriyo. Bezirganların önüne sofra koyuyo. Alıyo bebeğini; emziriyo. Bakıyolar: Bunda, hani cadıya benzer bir hâl yok.

D- Cadılar ciğer yemez mi?

K- Ciğer yermiş çiğ çiğ; et. Cadıya benzer bi hali yok diyolar bunun. (Sonra Enişte?)

X1- Kırk gün yaşamıştı.

X2- Kırk gün izin vermişler una.

K- U, mezara girip çıktığı anda, ödü patlamış zaten. Kırk gün yaşamış^[1].

Eceabat - Behramlı Köyü (15.04.2001)

Kadın, 11, Behramlı, 5. sınıf öğrencisi, bekâr, beş kardeş

            Bir varmış, bir yokmuş. Bir değirmenci varmış. Değirmencinin, Anşe diye bi karısı varmış; karısı varmış. Karı hamileymiş. Adam, gece işe gidiyomuş. Değirmene gece gidiyomuş.

            O gece de, kadının ağrısı gelmiş. Daha anasına gitmek için, daha tepeleri aşıcakmış. Uzaktaymış anasının evi. Oraya gitmek istemiş.

            Giderken, önüne bir perii çıkmış^[2]. Peri işte. (Kocakarımış ta, periimiş.) Anşe Kadın demiş, nereye gidiyosun? demiş. O da demiş: Anneme gidiyorum demiş; hamileydim demiş. Ağrılarım tuttu demiş. Sonra peri onu görüyo; evine götürüyo.

            Diyo ki: Sen diyo yat oraya diyo. Ondan sonra, şey falan yapıyo onu. Nur topu gibi bi kız oluyo. Yanına koyuyo.

            Sonra, kadının peri olduğunu anlıyo; ayakları ters olduğunu anlayınca. Diyo: Senin canın et ister diyo. İstemez kızım diyo. İster, ister diyo. Sonra, dışarı çıkartıyo periyi. Her şeyi mesmeleyle koyup, mesmeleyle kaldırıyo. İşte masaya falan koyunca: Mismillahirahmanirahim diyo.

            Sonra, peri dışardan diyo ki: Süpürge diyo: Şeyi -kapıyı- bana açar mısın? diyo. Hayır diyo. Ben mesmeleyle kondum diyo. Ondan sonra, evin içindeki bütün eşyalara söylüyo. Hayır diyo. Yani hepsi: Mesmeleyle kondum; şey olmaz diyo.

            Sonra peri, tavan arasından iniyo. Tabutu gösteriyo. Kadın, orda ölüyo.

Eceabat - Behramlı Köyü (15.04.2001)

Erkek, 13, Behramlı, altıncı sınıf öğrencisi, bekâr

           

            Bir gün, köye bi misafir gelmiş. O misafiri, hiç kimse evine almamış. O da gitmiş, camide yatmış; camiye. Sonra caminin... Cami de o zaman, odundanmış. Taş yokmuş o zaman. O odunların arasından, şey, cadı gibi bi şey gelmiş.

            Sonra o cadı gibi şey, o yabancının şeyine doğru gitmiş; yabancıya doğru. Sonra yabancı onu alamıycak şekilde, kalbi duracak şekilde durmuş. Sonra, cadı onu hiç hissetmemiş. Gene, o geldiği yerden gitmiş.

            Sonra adam -o adam- gitmiş; köylülere haber vermiş. Köylüler... Bi mektup yazmış. Mektubu atmış. O mezara doğru gitmiş; cadının mezarına. Ordan içeriye girmiş. Sonra köylüler, mektubun arkasından gitmiş, bakmış: Cadı yatıyomuş. Öyle ölü gibi yapmış kendini.

            Sonra bütün odunları -hepsini- almışlar: O cadıyı yakmışlar.

Eceabat - Behramlı Köyü (15.04.2001)

Erkek, 70, Behramlı, okur-yazar değil, dul, yedi çocuklu

^[3]Kocası değermene gidiyo. Karıyı ağrı tutuyo. ..... bile ..... unun içinde. Bu, anasına gidicek. Anasına gitti.

            Giderke, bi kocakarı çıkıyo önüne: Nere gidiyon kızım? diyo. Ağrım var diyo. Dur diyo; ben seni durdururum diyo. Alıyo bunu, getiriyo eve.

            Unu duğurduruyo bu; yatırıyo. Senin diyo cânın diyo, kahve de ister diyo. İstemez diyo nene diyo. İster ister diyo. Buna... Gidicek şimdik.

            Kahve yapıyo, içiriyo. Senin canın diyo, et de ister diyo. İstemem diyo nene diyo. İster ister diyo. Alıyo kendini, çıkıyo kapıdan, gidiyo. Çıktıktan sonra, bu, kapıyı mesmeleliyo, örtüyo. (Anlıyo.)

            Gidiyo bu mezarlığa. Cenazeyi çıkartıyo. Sırtına alıp geliyo: Kızım diyo, aç kapıyı diyo. Açılmaz kapı diyo. Mesmele çektim diyor.

            Çıkıyo tavana. Böle deliyo undan. Urdan salıyo cenazeyi. Düşmüyo da ordan. Damın yukarsında, üle baka, baka, baka ölüyo kadın; ölüyo. Korkudan ölüyo. Çocuk da: Bağara bağara, o da ölüyo.

            Değermenden geliyo kocası sabahlan. Kapıya bakıyo: Kapı kitli; açılmıyo. Gidiyo anasına -kaynanasına- diyo ki: Kapı diyo açılmıyo diyo. Siz mi kitlediniz? N’oldu? ‘Epci geliyo şimdi bunlā. Geliyolar; kapıyı kırıyolar.

            Giriyolar; bi de baksınlar: Kadın ölmüş. Bi de bakıyolar: Urda cenaze. He! ‘Ocaya gidiyolar bunlar. Hocaya anladıyolar. Hoca diyo ki: Ben diyo şimdi diyo, size bi mektup yazıcam. Bu mektubu iyi gözledin diyo. Mektup, alıp kendini gidicek.

            Okuyo hoca. Mektubu salıyolar. Hoca... (Şey!) Mektup, doğru mezarlığa gidiyor. Düşüyolar, bi de gidiyolar. Bi de bakıyolar: Mezarın içinde, -öyle- cadı dururmuş. Üyle bakarmış. Getirin bakalım: Kireç, ateş... Unu urda yakıyolar.

            (Bu da, bu kadar.)

**

            ^[4]Bi yımırta yiyo. Boğazında kalıyo. Kaynanasından korkuyo; ölüyo bu. Gömüyolā bunu. Bi de çocuğu varmış küçük; memede.

            Gece yarısı, iki kiş geliyo; atlı. (Basma satmaktan; katırla.) Tam küyün altına gelince   -böyle köyden yukarı çıkarka-: Can kurtaran yok mu? diye bağarırmış. Sağarmış: Arkadaş diyeri, biri bağarıyo. İyi dur. Ya ben diyo duymuyorum; kulaklarım duymuyo. Sen sağarsın: Nası duydun bunu? Yav dur biraz diyo. Yine yürüyolar falan. Dinle bak diyo. Bi de dinleyö: Tamam. Bağırıyo. Dur, dur; bağıraye(?). (Bilmiyolar mezarlıkta olduğunu.) Unu bağaran yerine iniyolar.

            Bi giriyole mezarlığın içine. (Kar var zaten yerde; kar yağmış.) İyi dinle bakalım diyo. Yine bi bağarıyo. Tamam diyo, burda. Yürü! Gidiyolar; atı bağlıyorlar. Başlıyolar mezarı kazmağa. Açıyolar. Açıldıktan sonra diyo: Nasılsın? Amcalar, dayılar! Çıkarın beni. Anamdan doğduğum gibiyim. Hade arkadaş diyo. Açıyolar temelli. Kefinini diyo, burda bırak. Benim gocuğumu giy. (Eski gocuklar vardır; eskiden.) O gocuğu atıyo oraya.

            Bu, zamanında -bu kadın- iplik işlermiş. İplik işlediğinden sonra, ‘ep arttırırmış iplikleri. (Çalarmış yani.) Bacaklarına bağlanmış; çıkmazmış. Bacaklarım bağlı demiş; kalkamıyom. Girdiyo arkadaş içeri. Argadaş iniyo aşşağaya. Kesiyo unu. (Urgan olmuş yani iplikler.) U zaman boşalıyo.

            Giydiriyolar ona gocuğu. Pindiriyolar atın üstüne: Hadi yürü bakalım. Bubanın evlerini bilir misin? diyo. Bilirim diyo. En önde gidiyo katırlan. Doğru çekiyo. Bi de geliyo: İşde burası diyo; burası bizim evler. Tamam! İndiriyolar atı. Sen saklan diyolar ona; görünme.

            Bağırıyolar: Amca! Bizi bu ağşam mısafır alır mısın? Alırım diyor; gelin. Atıma? Atına da yer var, size de yer var. (Alıyolar içeri.) Çıkk! Giriyolar içeri.

            Diyo: Niye ağlıyo bu çocuk? diyo. Size ömürler diyo; gömdük onu biz diyo: Gelini. Biz diyo... Çıksa diyo, ne yaparsın? Bütün diyo sığırlarımı, hayvanlarımı veririm una diyo. (Kaynatası çok severmiş.) Verin elbiselerini! Getirin bakalım diyo. Hemen elbiselerini veriyolar. Ötede -dışarda- bi giyiyo; geliyo eve.

            Hemen kaynatasının elini öpüyo, kaynanasının elini öpüyo. KOcasına haber yolluyolar. (Kahvede.) Yörüyün! Geldi, Anşa geldi! Vay be! Bütün millet yürüyo, yürüyo.

            Niyse, gocasına diyolar: Git, ciğer al. (Bozuksa, ciğeri kendi yirmiş.) Gidiyo, ciğeri alıyo. Güzel pişiriyo. Buyur diyo ‘epciği. ‘Epsini başlayın. ‘Epciği yiyo.

            Sabālan, getirenlere diyo ki: Dile benden ne dilersin? Ne dileyelim senden ya! Sağlığını dileriz. Bunlar -urda- alıp kendilerini gidiyolar.

            Kırk gün yaşıyo. Kırk günden sonra ölüyo.

D- Neden ölüyor?

K- Korkmuş. (Bacakları bağlandı ya.)

X1- Ödü patlamış.

K2- Mezarlığa girince, ızdırabı varmış ya. Tabii ızdırabı...

Lapseki İlçe Merkezi  (26.04.2001)

Kadın, 81,  Lapseki İlçe Merkezi, ilkokul 4. sınıf

            İşte uykudamışlar. Uykudan, ağbim uyandırmış annemi. Anne demiş, bak demiş. Dovullar çalıyo; düğün vā demiş. Düğün var deyincesine de, annem bakmış: Dovul sesi değil. Tıngırı tıngırı... Pencereleri açmış şöyle: Kafalarında, kara tenceremiş. Hemen annem anlamış. Bunlar, periler galiba demiş. (Dedem hocamış ya: Sakın, gece kapı açmayın dermiş.) Kapatmış perdeyi: Oğlum demiş, Hafız Dayı’ya demiş “okuyucu” geldi; Kolkoparanlar’ın düğünü var. Sen uyu, sen uyu demiş.

            Sonra usul yerine(?) giden bu Çanakkale eski yolundan: Önünde bi sancakmış; kırmızılı, yeşilli. Arkasında da, ufecik ufecik tencereliler. Urdan çıkmışlā, gitmişlē. Bütün ama Lapseki’ye, deve damlarından inmişler. U Fatine Ablalar’ın urdan inmişler. U mahalle -herkez- görmüş unları böyle.

            Undan sonra -urdan çekip gittikten sonra- ertesi gün, bi hastalık yayılmış memlekete. Üç ay herkez hasta olmuş korkudan.

Cinlilēmiş. Nemişler? Cinlermiş; cinlilermiş işte. U kara tencereyi derdi annem, pencereden şöyle baktı mı hemen... Dedem derin okumuşmuş da; ondan.

D- X Teyze, bu cinliler, kapıları çalar mıymış?

K- Çalarmış.

D- Kaç kere çalarmış?

K- İki kere! Üç kere çalmazlāmış. Üç kere çaldığınan, bozulurmuş tılsımları; insan olurmuş. Bi tane su cadalağısı bi kadın -böyle İmral gibi- yerde, u cinlilerden -af edersin- çocuk doğurmuş üç tane.

            Kadın gelirdi bize. Artık dedem öldü de... Gene annemi bırakmazdı, annemi. Okurkana şeydermiş -bulunurmuş- yanında. İşte, sonra şey demiş: Üç kere bağırmayınca, sakın kapı açma demiş anneme.

D- Cinlilerden çocuk doğuran kadından bahseder misin biraz daha?

K- Daha düne, gene bize gelirdi kadın ama şimdi artık beş-altı senedir gelmiyo. Ben de gidemiyom; görmüyom. Kızın adı da... Üç tane kızmış. Dedem: N’apıyo Letafet? dermiş. İyi. Dedene gitme sen. Dede seni hasta ediyo dermiş cinliler; çocuklar. Dedeye gitme anne, dedeye gitme. Hasta ediyo dede seni dermiş. (Bilirlermiş; okumağa gelirmiş.)

Gökçeada - Şirinköy (24.05.2001)

Erkek, 54, Bulgaristan-Razgrad-Kalaycı Köyü, ortaokul, evli, üç çocuklu

Şeytan var denirdi. Horoz ötünceye kadar gezdirirmişler falan. (Duyardım dedelerimden.) Fakat, bir akşamı kendi geldi; ben uyurke derdi. Kaldırıverirler beni dedi şeytanlar. Davul-zurna dedi; sanki düğün var dedi.

            Gidiyoz dedi. Horoz nerde öttü? dedi. Ormanın içinde mesela, kaldım dedi. Orda bırakırlar insanı.

            (Bunları, böyle duyardık ihtiyarlardan. Şeytan diyip te, bizi korkuturlar; gençleri.)

Bozcaada İlçe Merkezi (05.06.2001)

Erkek, 78, ilkokul, dul, iki çocuklu

Caminin yanında. Urası ‘mecid’mişti. Mecid, ‘ani okulmuştu. Urada, zatlar yaşıyomuştu yani. Urda da yani, insanlā o şeytanlā karışıyomuş yani insana.

            Urda gene, kaynatamın evi vardı. Gece “karışmışlar” buna; kaynatama karışmışlar. (Undan duydum.) Şeytanlā çıkmış... Bazı sen uyursun mesela; nere gittiğini bilmiyosun. Arkandan geliyo. Takur-tukur yapıyo; gorkuyosun.

            Garıştılar buna. Şeytanlar var diyu hani orda. Hakkatan burda okulmuş eskiden. Burası tarıkat(?), topluluk: Hepsi unlar karışıyo yani. Karıştılar hepsine böyle yani. Buraya gaflet basıyo; otdiğin mi buraya, gaflet. Uygusu muygusu geliyo. Bi şey oluyo yani. Burası, eskiden ‘mecit’ diyolardı. U zaman öyleymiş urası. U caminin yanındadı u zaman. Çok hani şeyini görmüş onun. Eyiliğini görmedi yani. Da onu karışıyolardı böyle.

Bozcaada İlçe Merkezi (07.06.2001)

Erkek, 54, Bozcaada, lise terk, evli, üç çocuklu

**

            Benim, rahmetli amcam vardı. Gene o Hovardalar’ın evinden -bekârken- bi gün çıkıyo. Şurda, köprüler vardı çok; siz bilmezsiniz, hatırlamazsınız. Şurda bi beton yol var. Rum Mahallesi’ye, Türk Mahallesi’ni ayırır. Orda, yarım daire şeklinde şeyler vardı, köprüler vardı eskiden. Güzeldi çok. Evet, onun üzerinde köprüler vardı.

            Bir gün, rahmetli amcan çıkıyo evlerinden. Bacaklarının arasında, devamlı bi tane kedi yavrusu dolaşıyo. (Bu esas; gerçek yani.) O zaman, elektrik de yok adada. Devamlı... Fakat ayaklarına hic deymiyo.Devamlı... Rahmetli amcam, bu sefer uyanmış işte. Bu demiş, şeytan! Zarar verirsem, beni çarpar fikriyle.

            Köprünün başına geliyo rahmetli amcam. Köprüden, öbür tarafa geçiyo. Arkasına baktığı zaman, o kedi şey olmuş: Eşek yavrusu olmuş. Evet.

            Sonra bunu -ertesi günü geliyo buraya- müftüye soruyo. Buruya, müftüye soruyo; müftülüğe soruyo. Müftülüğün verdiği yanıt: Onun demiş sınırı, oraya kadar. Bu tarafa geçemez diye yanıt vermiş. (Rum tarafında kalıyo. Hayvan, Rum tarafında kalıyo. Rahmetli amcam geçtiği zaman, arkasına bakıyo: Küçük sıpa olmuş; evet.) Geçmemiş. Belki de, su akıyo diye geçmedi.

Ayvacık - Gülpınar Beldesi (26.06.2002)

Erkek, 73, üç yıllık eğitmen mezunu, evli, üç çocuklu

D-Hüseyin Amca, gördüğü bir olayı anlatacak. Sen, bunu gördüğünde kaç yaşındaydın?

K- Yedi yaşında falan. Tahmini ama bu tabi; haliyle. Yedi yaşında. Ben, hayvan aramağa gidiyorum. Hayvanlarımız tabi... Babam vefat itti. Çok yani yetim kaldım.

Annem beni kaldırdı. U zaman saat yok, takvim yok. Kalk evladım! Ayın aydın... Mehtap gibi. Sabah olmuş. Hayvancıklāmızı getir. Bırçak yolmağa, efendim nohut yolmağa, bakla yolmağa gidicez; geç galmayalım. (Ayın mehtabı.) Ben hemen fırladım. Kalktım, yörüdüm. Ormanlān arasında, tabi haliyle yol-mol yok. Suyun başına indim. (Kaynaş(?) denilen su var urda bi; kaynar. Suyun başına indim. Şöyle bi baktım ki: Ah! Bi kadın. Ben tabi haliyle hem korktum hem şaşırdım. Korktum tabi. Undan so, o beni gördü. Şimdi kadın beni gördü. Görünceye gadar, sudan çıktı. Sudan çıkıncaya gadar, böyle ayağa dikildi. Saçlarını şöyle saldı (Saçlarını, arkaya doğru saldı. Ö.G.) ama bana tam böyle bakıyo yani. Başını da da böyle sallıyo yani. Saçları... su dökülsün haliyle gibi felen. Ben, kendi kendime şaşırdım tabi. Korktum da. Bu didim, ne olabilir böyle? Bu zamanda, kim gelir bureye? Ama bura çamaşırlık. Yani çamaşır yıkanıyor devamlı. Ben herhalde didim, çok geç oldu. Çamaşıra gelmek vā didim. Baktım: Çamaşıra falan gelik değil. Elinde: Üst-baş hiç yok; çırılçıplak. Sadece saçları sarılı; o kadar. Saçları, tam burulara -kalçalarına- iniyo yani. He! Kaba kıç diyiveririz ya; urulara kadar iniyor. İninceye gadar, ben temelli gorktum. Sarı saçları; sarı. Kendi de beyaz. Gözleri de acık sarımtırak ama gene yani bizim gözlerimize benzer de fakat sarımtırak. Boyu senden^[5] fazla. Bizim buramızın en acar adamı kadar var yani.

D- Onu, suyun içinde gördün sen. Sana baktı; kafasını salladı.

K- Gene suya girdi. Ama ben korkula -çocuktum tabi- dikildim. U şekilde, ‘ani asger gibi böyle dikilikim. Undan sonra, tekrar gene çıktı bu sudan. Gene bana baktı. Hani baña laf atar gibi bi durum var. Fagat ne ben gonuşuyom, ne o gonuşuyo. Ondan sonra bu çıktı. Ben gene dikiliyom. Çıktı. Böyle başını -saçlarını- sallaya sallaya dağa sardı gitti; Sarıgız Dağı’na. İşte şu dağ. Ormanın arasında. Yalnız, giyim yok. Üst-baş yani aynen çırılçıplak. Bütün vücudunu gördüm; her tarafını gördüm. Memeleri aşağı böyle sarkık böyle. Tabi kadın, kendi de büyük olduğu için. Ben, gay bundan sonra şaşırdım tabi haliyle. (Gittim hayvanları, tekrarında buldum.) Bu gitti ama. Hem bakıyo baña hem gidiyo. Mesela on beş-yirmi adım gittikten sonra, dönüyo bakıyo. Beni de, bakar görüyo haliyle. Undan sonra, bu kayboldu ormanlara; gaynadı gitti. Ben geldim eve.

            Anneme -Allah rahmet eylesin- didim ki: Anne didim, böyle böyle. Ah evladım; sana didi garışırlā didi. (Tabi u zamanlā, bi garışma davası var.) Şeytan karışırmış; hasta olurmuş.

D- Sen ne yapsaydın karışırlardı?

K- Laf atsaymışımdı una. Veyat buna saldırsaymıştım. Mesela bi tarafını elliyeyim gibilerden falan. U zaman mutlaka karışırmıştı. Fakat ben buna hiç... Ne u bana, ne ben una hiç laf atmadık.

D- Karışsaydın ne olurmuş?

K- Ya bilmiyorum. Hasta olurdun; ölürdün diyolā.

            Undan sonra ben rahatsızlandım; hastalandım. Birkaç gün yattım. Bana annem... Mesela okumuş kadınlar olur ya. Bunlardan bir-iki kadın getirdilē: Okudulā, şe yaptılā. Ben, undan sonra düzeldim.

            Undan sonra, gece tekrarında, rüyamda gördüm bunu. Sen bana diyo, laf niçin atmadın? (Rüya amma; gece rüyada bu.) Ben: Korktum didim. Unun için laf atamıyom didim.

D- Kaç kere daha rüyanda gördün?

K- Üç defa rüyamda gördüm.

D- Üçünde de aynı şekilde mi söyledi?

K- Aynı. Hiç başka kelime yok. Aynı kelimeler konuşuyo: Niçin bana -mesela- laf atmadın? diyor. Niçin beni ellemedin? Ben didim, bilemem seni didim. U vaziyette kaldık.

D- Sen hasta yattığında baygın mıydın, kendinde miydin?

K- Kendimdeydim ama yani bi yanım tutmuyo yani. Galkamıyom ayağa. Ayağa kalkamıyom fakat Allah razı olsun okuyanlara da, okudulā üfledilē beni. Biz tabi haliyle: Tırıl, genciz. Galktım. Bi daa, bu vaziyette kaldık.

D- Sen orada -o bölgede- Sarıkız’ın olduğunu, buolay başına gelmeden önce- duymuş muydun?

K- Duydum.

D- Yani altı-yedi yaşındayken biliyordun?

K- Diyolādı ama biz gulag vēmiyoduk; tabi çocuküz. Sarıgız vā burda diyolādı; Sarıkız. İnsanlara görülürmüş falan diyolādı. Fagat biz emniyet vēmiyoduk biliyo musun. Urda u vaziyette görünceye gadā, ben bunu da böyle anlattım burularda tabi yaşlılarımıza; bizden daa yaşlılā. U zaman: İy ki sana karışmamış diyolā. Ellememişin, laf atmamışın. Atsaydın, mutlaga karışırdı ve belki de seni de alır giderdi bile. Öyle laflā da duydum yani, duydum.

D- Daha önce karşılaşanlar olmuş mu Sarıkız’la?

K- Olmuş ama kim bildeğem yok. Öyle görenlē olmuş.

D- Senden sonra görenler oldu mu?

K- Hayır, olmadı.

D- En son sen gördün?

K- En son.

D- Neden çamaşırlıkta oluyor?

K- Banyoya geliyomuş uruya. Yıkanmağa geliyomuş.

D- Gördüğün yer dere mi, göl mü?

K- Yok, yok. Orası: Çıkar bi gaynar su var urda. Orası böyle çevrilik yani taşlarla falan. Urayı biz bile -hani af buyur- hamamcı oldiğimiz zaman, gidip urda mesela apdes alıp, urda cünüpliğimizi giderebiliyoduk yani. U vaziyette su urası. Yani yıkanma yeri.

D- Sadece erkekler mi gider? Bayanlar da...

K- Bayanlā da gider.

D- Çamaşırlıklarda, böyle cin gibi, peri gibi şeylerin olduğunu söylerler miydi?

K- Söylēlē, söylēlē, söylēlē. Cinlē, perilē gelir ureye. Yıkanır derlerdi yaşlılar tabi; bizden yaşlılar.

Ayvacık - Gülpınar Beldesi (14.03.2003)

Erkek, 73, Balıkesir-Ayvacık, üç yıllık eğitmen mezunu, evli, üç çocuklu

D- Geçen gelişimde duydum. Şu alt tarafta, bir dere varmış herhalde?

X- Çopur’un(?) Dere.

D- O dere için, birisi dedi ki: Zamanında bir gece vakti, böyle dev anası gibi bir kadın gördüm.

K- (O öyle olmadı.) O insanları şeyden... Salih’in; Yeşiltepe’nin babası. Aldı, çamaşıra şeye indi, Karaağc’a

D- Karaağaç ne taraf oluyor?

K- (Derenin içinde çamaşırlık. Becene bi yer.) Karaağc’a indi. Çünkü o zamanki zamanda şey yapıyo: Çamaşır için su kısa. (Arif te bilir.) Su kısa. Sen koşucan erken çamaşıra, ben koşucam erken. İlk horozda çıkıyo. Derken, ilk horozdan evvel bunlar davranmış; ay aydınlığına. Bi de suya yakınladıydı: Ayın on beşi gibi sarı bi gız! Bi de elinde -denizde şey var- tarağa da kara diken.

D- Kara diken ne?

K- (Denizde oluyo. Bunu yiyolar bili min.) Saçlarını tarıyomuş kara dikenlen. Durdular; baktılar, baktılar. Okumağa başladılar; durdular. Yıkandı, temizlendi. Sarıkız’a doğru uçtu gitti.

D- Kaz Dağı’na doğru mu, buradaki Sarıkız Tepesi’ne doğru mu?

K- Burdaki. (Direklē vā dikilik.) Ura doğru uçtu gitti. (Bunu da unlar söyledi.)

D- kanatları var mıymış?

K- Kanat filan dimedi. Öyle uçtu gitti. Sade yıkandığını, şeyini filen adam akıllı gördüler.

D- Giysisi var mıymış?

K- Canım giyindi ama ben -urasını kısa yollu anlattı- adamın ağzından da duydum. Bana didi ki bi gün: Nurettin didi, şaşırırsın didi; evlisin. Karıyı didi, erken didi Karaagc’a indirme oğlanım didi. Ne var didim Ahmed Dayı? Suyun sahibi var dedi ağnadın mı. (Burdan gören çok olmuş unu.) Sarı bi kız. Dağa çekip gidiyo.

D- Çıplak mı, giyinik mi?

K- He, urasını sormadım ben. Sahibi var. Onun zaten sahibi var. En uluda, bizim bu Sarıkız. Unu, bizim Topçu Ali dört sefer ateşledi. (Direklerin olduğu yer.)

D- Niye dört sefer ateşledi?

K- Domuz çok; domuzdan. Ateşleyelim de, orman yansın. Domuzlā da gitsin.

D- Ateşleyince ne oldu?

K- Yanmadı.

D- Neden yanmadı?

K- Yanmadı işte.

D- O gördükleri kız yüzünden mi yanmadığına inanıyorsunuz?

K- Unu -inancımızı- dimiy... Kendi kendine yanmadı. Yaz günü ateşledi. Gene yanmadı; sündü. Bunun çünkü, sahibi. Urdan dağa gidiyo. Görüyolar bi yavuz. Giderken, şavk yapıyo. Öyle bi şavk. Parıldayarak, dağın üstüne gidiyo.

D- Epeyce insan gördü yani onu?

K- Gördü.

D- Sabaha karşı mı görülüyor bu?

K- Bu: İlk horozdan evvel; ay aydınlığına.

D- Gündüz görünmemiş mi hiç?

K- Yok.

D- Sarıkız, konuşmaya çalışmıyor mu insanlarla?

K- Hiç; yok.

D- El işareti filan yapmıyor mu?

K- Yapmıyo. Görüyo şöyle, kalkıp toplanıyo. Saçlānı tararken -Ahmetçik Hasan’ın anası; hem ağladı hem söyledi kadın- gördük didi saçlarını tararken. Sapsarı didi, ayın on beşi gibi bi gız.

2. ÜZERİNDE DEĞERLENDİRME YAPILAMADIĞI İÇİN, 8. AYA DEVREDİLEN METİNLER

Lapseki İlçe Merkezi  (26.04.2001)

Kadın, 81,  Lapseki İlçe Merkezi, ilkokul 4. sınıf

Bi eşek çıkmış. Bizim amıcamız, Çanakkale’den Lapseki’ye geliyomuş. Gündüzden gitmiş. E araba falan yoktu eskiden. E geliyomuş; yayan geliyomuş. (Gitmesini de zaten yayan gitmiş.)

            Tam ezan saati olmuş; geçmiş. Geçtikten sonra şeytmiş, bi eşek çıkmış önüne. Aa çüşş çüşş demiş. Durmuş eşşek. Duruncasına, binmiş eşşeğin üstüne.

            Yapıldak Çayı’nda, bi yere gelmiş eşşeğin üstünde. Yapıldak Çayı’nda gün doğmuş. Bi silkinmiş eşek: Amıcam yere düşmüş. (Bu Ayşe’nin bubası.)Yere düşünce, bi de bakā: Ne eşek vā, ne bi şey vā.

            Yapıldak Çayı’na diye hep gidenlē, Yapıldak... Kara teknelerle, Yapıldak Çayı’na deye gitmiş. Yapıldak Çayı’nda kaybolmuşlar.

**

            Beybaş’a gitti. Beybaş’ta öğretmenlik yapıyo. Ev yokmuş urda. Caminin odasına koymuşlar bunları. Caminin odasına koyunca, gece başlarlāmış: Güm güm güm kapıya; güm güm! Yengem korkarmış. Nese, ağbim: Korkma! Yok bi şey. (Ağbeyime duyulmazmış; u duyarmış.)

            Son bi gecesi ..... Efendi gelmiş. Gelince, yengem: Hadi demiş, erken gidicen demiş; katmer yapiyim demiş.

            Katmeri pişirirken, pat diye kapıyı açmışlā, kapamışlā. Kimse yok kapıda! Yengem korkmuş. Hemen tavayı söndürmüş. Girmiş, ağbeyimi kaldırmış. Ağbim gelmiş te katmeri pişirmiş ve yollamışlar sonra. (Sıhhiyeci(?). Camilere gidiyodu, köylere gidiyodu.

**

D- Cinlilerin iyileri kötüleri var mıymış?

K- Varmış.

D- İyileri nerede olurmuş?

K- İyileri camide olurmuş.

D- Kötüleri?

K- Kötüler: Su yerlerinde, böyle odun kesilen yerlerde, çaylarda; pislikli yerlerde olur.

D- Peki küllükte?

K- He! Küllü yerlerde olurmuş işte öyle; kül ekili yerlerde falan. Pislikli yerlerde olurmuş.

Ayvacık - Tamış Köyü  (12.05.2001)

Erkek, 68,  Tamış, ilkokul, dört çocuklu

Şimdi, sene 1950’lerde, bak şimdi olay. Bu bizim Türkiye Cumhuriyet’in bu hale geldiğinin olayını anladam. (Bunu duydum.)

            Şimdi daha 50’lerde, yani daha 50’den eveli pardon; çete zamanında, Yunan zamanında yani. Burları Yunanlılar basmış. Şimdi bizim bu Ayvacık’tan gelen u çay var ya: Gemedere Çayı. Şimdi burda bizim, aşarıda değermen var. (Bu hakikat ama; bu hakiki bi olay. Şimdi -urda- değermende, bizim bu Cahit vā ya; Cahid’i bilirsin. ..... Cahid vardı. Cahid’in dedesinin başına geliyo bu hadise.) Tabii çetelē olduğu için, çayın ..... urda şe yapmağa adam korkuyo. (U zaman, böyle değermenler yok, fabrikalā yok. İşte bi yel değermeni var, bi de su değermenleri var.) Adam bi torba, bi şinik ekin oluyo ağnadın mı: Gurp! Götürüyo oraya. Bır bır bır bır, bır bır bır bır... Bi daşdan anadın mı, yavaşça böyle şe yapıyo. Şimdi daşın buğazında, az bi ekin varmış. (Arpa veyaut buydey. Orasını bilmiyoruz.) Ocaklığı da, böyle déğermenin damını hatta ..... ocaklā. Külün içersine tutuyor ağnadın mı Hüseyin Ağa; bu Cahid’in dedesi. Boğça gömüyor; hamursuz bi boğça. (Hani benim, hamursuz lokma yaptığım gibi.) Boğçayı gömüyor. Bişicek, yiycek yani; galkıp köye gelcek; veyaht da dağa çıkıcak yani. U şeyi -değermeni- terk edcek yani. (Çetelerden korkuyo, Yunanlar’dan korkuyo. En fazla çetelēden gorkuyo. Bizim burda, çetelē daha çok zarar yapmış.) Velhasılı, işte hazır... Bu da taşın başında ve taşı bağlaycakmış filan.         

            U üç dene ihtiyar geliyor; böyle üç dene ehtiyar. Selamın aleyküm déğermenci! Aleykim selam. Hemen üç dene ehtiyar oturuyu u ocaklığın şeyine. O diyo: Değermencinin diyo poğçası da varmıştı ocakta diyo diyolar şimdi. Tabii şimdi atdım diyo ağnadın mı. Déğermenci de şeyi bağlıyor taşlaa. Yani ekin bitiyor ağnadın mı. Çekiyo nese işte bunu -taşını- suyunu bağlıyo. Çıkar diyo, boğçayı yiyelim diyo şimdi ehdiyarlā. Daha şimdi godum diyo; pişmedi diyo bu yanı. Yok yok, pişti pişti; çıkar sen onu diyolā.

            Çıkarıyolā: Yumrug gadar bi boğça. Şimdi başlıyolā ağnadın mı, boğçayı bunlā yiyular. Üç dene ehdiyar, bi tene değermenci yiyor boğçayı ama boğçayı pitiremiyolarmış boğçayı. Boğça pitmiyo.

            Şimdi birisi ayet okuyor -hakiki bu yani-, Kuran’dan bi ayet okuyor. Öbürküsü -ikinci olan- unun cevabını veriyor; yani Türkçe’leştiri; cevabını veriyor. Şimdi, ikincisi bi ayet okuyor. Üçüncüsü onun cevabını veriyor. Üçüncüsü bi ayet okuyor. İlk okuyan, unun cevabını veriyor.

            Şimdi sonuçta şimdi, Kör Kemal isminde diyo. Değermenciye diyo: Bi adam gelcek diyor köye diyor. (İyice garışık yani. U Osmanlı... İngilizlē İstanbol’u, Yunanlılā İzmir’i, Fransızlā işte Gazianteb... Bu da... Çete almış memleketi yörümüş. Her yerde çete vā!) Bu diyo, Türkiye’yi kurtarcak diyor; “kör adam” Türkiye’yi kurtarcak diyor. Undan sonra: Kırka kadar diyor, ışığı sürcek diyor. Kırktan sonra diyor, sağır alıcak iktidarı diyor; reysicumhur olucak. Elliye gadar götürücek diyor. Elliden sonra diyor ağnadın mı, bi adam gelcek diyor. Çok iyi gitcek; atmışa gadar götürcek diyo. Atmıştan sonra diyor -yetmişe gadar- gır-mır geçicek diyor. (Aynısı u dedenin söylediklēni anladıyom yani. Cahid’in dedesinin sözlerini anladıyom. U ehtiyarların dediği lafı.) Yetmişe gadar diyo, gırgırlı geçicek diyor, unlaın içindeği ehtiyar. Yetmişten sonra ne olucak? diyor. İşte orasını ne sen sor diyor, ne biz söyleyelim diyor.

            Bi sefer ağnadın mı, dégermen taşından un almak için, bi dönüyoru. Bi de dönüyo: Adamlar yok! (Bize, adam öyle anladırdı; Hüseyin Abi işte. Hakkatan aynı böyle çıktı bak yani. Daha Atatürk çıkıp felan, bu Türkiye’yi gurtarık değildi yani. Urda üç dene işte evliya... Tabii unlar bi evliya.)

            Hızır da, böyle bi evliya ağnadın mı.

Bozcaada İlçe Merkezi (07.06.2001)

Erkek, 54, Bozcaada, lise terk, evli, üç çocuklu

Çok eski zaman. (Tabii duyuyoruz burda.) Sürü sahipleri, arkadaşlar falan. Dışarda, bizim dam dediklerimiz yerler. Bağ evlerinde, içki muhabbeti sırasında, mezeler bitiyo, yemekler bitiyo. Sürü sahibinin bi tanesi diyo ki: Ben demiş gidiyim; bi tane oğlak getiriyim sürüden. Keselim. Devam edelim muhabbete.

            Gidiyo, yürüyo. Yol kenarında, bi tane -çakılmış, iple beraber- bi oğlak görüyo. Şunu demiş ben alıyım de, yarın demiş sahibine, bi tane oğlak -diyetini- veririz.

            Sırtına alıyo bunu, oğlağı. İkişer bacağından tutuyo; sırtına alıyo. Giderken: Vay kerata vay demiş aynı. Erkekmiş te bu demiş. (Kendi kendlne konuşuyo.) Sırtından bi ses: Erkekim tabii diyince, adam bırakmış oğlağı. Bırakmış ve kendi sürüsüne gidiyo. Anlamış adam. (Bu rahat yani, bi altmış sene falan vardır; bilmiyorum ama.) (Ben çocukluğumda gördüm. Tabii o adamları tanıyoruz şahsen.)

**

            Şurda çocuk parkı var. Orda, üç tane dübek vardı. Üç tane dübeğin arasında, gece, yani bizim civciv dediğimiz gurk tavuğu, civcivlerinlen beraber gören çok. İşte o zaman dedikleri yani: Şeytan tabir ettikleri (o tavuk) ve civcivleri; (Şeytan.) Zarar vermiyo; sadece görünüyo.

D- Neden, onların şeytan olduğu düşünülür?

K- Ama çünkü orda mesela şimdi, tavukların biliyosunuz bi zaman zarfında, onlar gurka yatar. Ve o zaman zarfından sonra gurka yatmaz. Hele hele gece vakti bi tavuk, civcivlerinlen beraber, zaten dışarda dolaşmaz gece vakti. Bu kesinlikle bi kere, olan bi şey değil. (Tabii ordan dikkati çekiyo yani.)

**

D- Adada, şeytan yada cinin olduğu düşünülen bir mekân, bir sokak, bir harabe var mı?

K- Halen var. Şurda, Küçük Cami’nin evi var. Orda mesela kirli gittiğiniz zaman -yani bedenen kirli, fikren kirli-, içkili gittiğiniz zaman, orda rahat vermiyo.

D- Caminin içinde mi bu?

K- Yanı başında. Hayır dışında; caminin dışında.

D- Neler yapıyor o ev? Örnek verir misiniz?

K- Örnek veriyim size. (Anlatılanlar doğrudur; dediğim gibi.) Lambayı bile deviriyo, alttan vurduğu zaman. İkaz ediyo.

D- Peki, ikazın ötesine geçtiği olaylar var mı?

K- Yok; göründüğü falan yok.

D- Bütün olaylarda, ikaz mı ediliyor? Yoksa -devam ettiği takdirde- kişi cezalandırılıyor mu, çarpılıyor mu?

K- Öyle bi şey yok. Çarpılma olayı yok ama ikaz ediyo, evet. (İçinde oturanlara yapıyo tabii. Evet, içinde oturanlara yapıyo. Şu anda oturan yok içinde; boş.) İçki içmezse, efendim temiz olursa; onlara hiç bi şey yapmıyo.

Yenice - Yukarı İnova Köyü (22.07.2001)

Erkek, 77, Yenice-Nevruz, okur-yazar, evli, üç çocuklu

Şimdi şu rastlantı vā bizde bi: Bizim avlunun kapısı iki tanedi. Komşu urdan girē, arka kapıdan çıkā böyle. (Bu, raslandı yani.) Annem rahmetli iniği bağlamış asmanın diriğine. Südü sağıyo inekten. Ordan, bi veran elbiseli birisi geldi; orayı geliyo. Anama diyo ku: Be kızım diyo, biraz ekmeğiniz yok mu? diyo. Gānımız acıktı diyo; doyureyim diyo. Dur, dur! Biraz daha bekmez goyvereyim ben diyo. Hemen bakırı oreyi asıvarıyo; çiviye. Merdimanlādan yokara çıkıyo.

            Böyle duvarda: Yüklük diriz biz. Ora bocut-mocut, desdi-mesdi bi şeylē konuyo; bekmez burda. Seninki, acele olaraktan tabağa goyuyo; ekmek alıyo. Bi de dışarıya çıkıyo: Adam yok! Gomşulara soruyo. Görmedik! Ah be! Veremedim diye üzülüyo şimdi.

            E bu sefer, inek sağıyo. Bi de merdimene bakıyo: Yokardan tıp tıp, tıp tıp, aşşağa böyle bekmez akıyomuş. Hii diye, böyle içini çekiyo. Ben diyo acele ederken diyo, tam diyo desdi oturmadı diyo; devrildi diyo. Gidiyo bekmez diye.

            Hemen geliyo. Bi de kapağı açsa, baksa kı: Desdi, olduğu yerde oturuyo. Gaynamış yokara böyle. Hii! İçini çekesiye gadā, hoop aşşağıya inivēmiş.

            (Bunu rastladığını söylēdi rahmetli anneceğezim bana.)

Gelibolu - Yüllüce Köyü (02.08.2001)

Kadın, Yüllüce, ilkokul, evli, üç çocuklu

K- Evvel tabi, evvel görünürmüş insanlara. Şimdi görünmüyo. Evvel... Bizim yaşlılarımız anlatıyodu: Falan yerde -yok- bicili tavuk gördüm. Yok işte bi delikanlı gördüm işte. Şimdi, yok üle bi şey. Kimseye görünmüyo.

            İşte evvel türbelerde görünüyolarmıj demek istiyom. Şimdi görünmüyo. Evvel... Şimdi, benim ninem anlatırdı: Toplamış çocuklarını. Komşuya istemişler. Gidiyolarmış oturmağa. Unun da çocukları varmış. Giderken, bi de baktım diyo, bi bicili tavuk diyo. Bicili tavukları, çocuklar da: Ay! Bici falan diyerekten tutmağa kalkmışlar. ‘İc bi tane bi şey kalmamış. Uçmuş gitmiş olduğu yerde. İşte: Şeytan demek istiyolar bunlar ama şimdi görünmüyo.

D- Bicili tavuk şeytan mıdır?

K- Şeytanmış güya.

D- Biraz önce: Delikanlı dedin.

K- Kimine tabi, kimine üyle görünüyomuş. Delikanlı şeklinde görünüyomuş ama bilinmiyo. Ya kimisi diyo mesela: Çok güzel, giyinik gördüm diyo mesela.

D- Nerde görmüş?

K- Ya bi kırda olsun, bi yerde görmüş ama yane anında kaybeldi diyo. Kimisi: Yok rüyasında görmüş diye, inanılmıyo yani şimdi.

**

Küçükmüş; üç yaşındamış. Annesi ‘amur açarkana, çocuğun tuvaleti geliyo. Git diyo tuvalete; git kendin kızım diyo. (Ne bilicek; üç yaşında çocuk!) Gidiyo dışarı -evin bahçesine-; gidiyo oraya, işiyo çocuk. Daha orda, eli ayağı kıvrılıyo. ‘Emen elleri ‘amurlu daha kadının. ‘Ocaya götürdüler; iyileştirdiler. Türbe var sizin evin önünde demiş. Unun üstüne işemiş demij.

Gelibolu - Yüllüce Köyü (02.08.2001)

Kadın, Yüllüce, ilkokul, evli, üç çocuklu

Kadın, 21, Yüllüce, lise, evli

K1- O beşinci sı... E Ramazan’dı, Ramazan’dı. Biz ikimizdik evde ‘eralde. Annem Gelibolu’ya gitmişti.

K2-  Bubannem de vardı.

K1- Bubaannen yoktu kızım; biz ikimizdik evde. Tabi ikimizdik. E babası demiş... Ramazan’dı. Abdes aldı. Ordan: Ben de camiye giderim kaveden dedi; gitti. Biz, ikimiz kaldık. Ben de una dışarda -banyo yapcek. Sabāleyin Edirne’ye götürcek öğretmenler, geziye- su alıyom dışardan. Sen de dedim, köpeğine ekmek ver dedim. Küçük köpeği vardı. (Tülü; o beyaz köpeklerden.) Çıkmış kuyunun üstüne. Orda ekmek doğruyo. (Sarkıntılık ediyo diye, duvarın üstüne koymuştu.) Ekmek doğruyo. Şu camın altında da, şu amcamların da, moturun arabası var. Küçücük bi şey diyo.

K2- Şu aralığın da “tekinsiz” olduğunu söylerler.

K1- Orda küçücük bi şey diyo: Bacağanı çelmiş büle diyo; bana doğru hep bakıyo diyo. U da, una bakarmış.

D-  Küçücük bi şey yani. İnsan mı?

K1- İnsan şeklinde. Sonra, bu bakıyomuş una. U bakmış. Köpek gitmiş: Buna salmış. Ben diyo vurduğunu görmedim de diyo, nası vurursun, canı acır da diyo; büle bağararak, acı acı geldi diyo. Bacaklarımın arasına girdi köpek. U urdan inmiş. Büle ayaklarının ucunlan diyo: Tin tin tin yürüyerek dedi... Şu kadar boyunda; başında takkesi diyo.

D- (Derleyici, kaynak kişinin elinle verdiği tarife göre açıklama yapıyor. Ö.G.) Boyu yaklaşık elli-altmış santim.

K1- U kadar bi şey varmış yani. Gelmiş iyice -u duvara da yakındı moturun arabası; şuraya dayamışlar- motorun arabasının altına girdi diye, ‘epten yaklaşmış Saadet te. Korkmuj bu da. Girince diyo: Ha ha ha yaptı bana diyo. Bu bir bağarıyo: Anne diye. Ama ben, elimden kovayı bıraktığım gibi: Ne var kızım? dedim. Ay anne! Sen orda mısın? dedi. Ben, sen yoksun deye bağardım dedi.

            Bu geldi hemen: Annecim! Çabuk su ver bana; ölüyom. Çabuk su ver. Ne oldu? Büle büle. Unların da, ufak çocuğu vardı. Yavrum! Otur dedik, aldattık ama ben diyo, onun kendini gördüm diyo.

D-  Peki Saadet, yaşayan kişi olarak, bir de sen, bize bu olayı anlat bakalım?

K2- İşte annem söyledi. Köpeğim vardı benim; küçük bi köpek. Sürekli üzerime hopluyo diye, ben de çakılın üzerinde koyardım onun tasını. Orda böyle ekmek doğruyorum ona ben; vermek için. E yengem var. Onun da çocuğu o zamanlar küçük. Hemen hemen aynı boydaydı. Arabanın böyle şeyi olur; kirişi olur. Oraya oturmuş, bakıyo. Ben de -ismi Faruk-: Faruk, orda ne yapıyosun? dedim. Cevap vermedi bana. Simsiyah, yüzü görünmüyo. Ama küçük bi şey. İnsana benziyo. Yüzü nası diyim: Simsiyah! Ya, bildiğin esmer bi... Esmer demiyim. Zenci bi insan nası olur; öyle bi şey. Saçları yok ama böyle cine benzer bi şey. Hani hep çizgi filmlerde görürüz, karikatürlerde falan; öyle bi şey. Şapkası vardı. Şöyle aşşağıya doğru sarkıyo gibi. Ya siyah sanki üzerinde bi -ferace derler- giyinmiş gibi. Öyle bi şeydi. Küçücük ama. Ondan sonra, yere hopladı. Böyle, arabanın tekerine doğru kaydı. Ben hâlâ bakıyorum. Aklıma çünkü bi şey gelmiyo. Çocuğum o zamanlar daha. On yaşında veya on bir yaşında falan. Daha sonra işte Fındık havlamaya başladı. İsmi Fındık’tı. Havlamaya başladı. Hemen indi kuyunun üzerinden. Tekerin yanına gitti. O böyle havlıyo; geri çekiliyo. Korkuyo bi şeyden; geri çekiliyo. Ben, ona bakıyorum. Havlıyo havlıyo, tekrar geri çekiliyo. Sanki bi şey oldu: Vurdu gibi hayvana. Yani: Köpekler görür derler her zaman, bi şey varsa orda. Ya köpekler hissedermiş.

D-  Neyi hissedermiş?

K2- İşte cin mi, peri mi; bilmiyorum tabi ki. Daha sonra, işte vurdu sanki. Acı hissetti. Bağırmaya başladı. Direk geldi bacaklarımın arkasına. (Korktuğu zaman öyle yapar. Ben köpeğimi tanıyom çünkü.) Korktu. Bacakların arkasına geldi. Fındık çık demeye başladım. Ben, o öyle yapınca korktum. Yani Fındık öyle davranmaya başlayınca, bi şey olduğunu anladım; korktum. Anneme seslendim; bağardım. Anneme seslenme esnasında, işte tam böyle tekerin arasından gözüktü; güldü. O öyle deyince, ben bi daha bağardım. Ama içeriye geldiğimde -annem hep der-: Bembeyazdı yüzün diye. Çok korktum.

D-  Yüzü, insan mıydı?

K2- İnsan, bildiğin insan ama ürkütücü bi şey.

D-  Bir de: Bizim bu aralık, tekin değildir dedin. Neden öyle?

K2- Hep fal baktırırlar. Fallarda, şöyle tarif edilir: Sizin evin camın altında, böyle kuyu var derler; kuyu. (Mesela bizim evi bilmiyen insanlar tarif ediyolar.) Kuyunuz var. Kuyunun sağ tarafı diyolar, tekinsiz diyolar. Oraya, bi kurban istiyo diyolar.

D-  Siz adadınız mı kurbanı?

K2- Hayır, hiç bi zaman da yapılmıyo.

K1- İnanmıyoz diye, yapmıyoz işte.

K2- İnanmıyolar. Ben unu gördüm. O yüzden hâlâ korkarım.

D-  İlerde, siz adayacak mısınız o kurbanı?

K2- Param olursa yaparım. (Kaynak kişi ve derleyici gülüyor. Ö.G.)

Merkez İlçe - Kumkale Beldesi (13.09.2001) 

Erkek, 80,  Bulgaristan-Ruscuk, okur-yazar, evli, iki çocuklu

Şimdi bi oğraşıyeri, iki oğraşıyeri kalaycıların piri. Oğraşiyir oğraşiyir: Kalayı tutturamıyo. Tutturamadığı için üzülüyo. Ne yapsın şimdi?

            Böyle kendi kendine üzülerek, ailesinin yanına doğru gidēken, bu sefer şeytan, boyuna sesleştirirmiş: Acaba ne yaptı, acaba ne yaptı, acaba ne yaptı? deye. Nası demiş, kalayı tutturabildin mi; yaptın mı? Yaptım demiş. Nışadırı kullandın di mi? demiş şeytan. (Ama onlar, hep Cenab-ı Allah’ın emri ilahiyesi. Çatlatıcak onu. Söyleyecek yani; ipucu almak için.) Nişadırı kullandın diğil mi? demiş. Evet demiş.

Andan so, hemen dönüyo: Tu bismillahirahmanırahim! Ateşi yakıyo. Koyuyor bi nişadır. Onların piri de: Şeytan.

D- Kalaycıların piri şeytan mı?

K- Şeytan!

D- Tam anlayamadım ben. Nasıl oldu da, şeytan kalaycıların piri oldu?

K-

            Tutturamamış kalaycı hiç. Şeytan da bakıyomuj böyle. Tutturamazmış. Kayıp gidēmiş, kayıp gidēmiş, kayıp gidēmiş... En sonda, kalkmış ta böyle yörümüş. Eve doğru gidēken, şimdi bu sefer, o esna üzerine, şeytan o esnada bulunmamış. Geçēken yanından: Nası demiş kalaycıya, tutturabildin mi? demiş. Tutturdum demiş. Nişadırı kullandın di mi? demiş. ‘Emen kavramış. ‘Emen dönüyor gerisi geriye; atıyer nişadırı: Şapp! Kavrıyeri.

**

D- Kaynak kişimiz, Adana’dan buraya domates almaya gelen birinin, yardımcısıyla ilgili hikâyeyi anlatacak. Bu kişi, Halileli yol çatına geliyor. Oradan itibaren olanları dinleyelim.

K- Şimdi Mehmet şimdi yörüyo. Arkadan dede: Yavaş yavaş, yavaş yavaş...

D- Halileli’den yola çıktı. Nereye geldi? Çeşme başına mı?

K- Çeşme başına. İşte o çeşmenin başından buraya -köye- gelecek.

D- Çeşmenin başında ne görüyor?

K- Arkadan -baksa- birisi geliyo. Durmuş: Yetişsin diye. O durunca, o da durmuş geriden. Hadi gel! Yörü, beraber gidelim; şu-bu... Yok, dururmuş. O hızlanırmış, o da hızlanırmış: Ha bakalım, ha bakalım... Böyle bu şekil, mezarlığa kadar yörüyirler.

            Amma bi sefer, Mehmed’in aklına... (Gariban çocuk. Saf, temiz bir arkadaş. Acar, kuvvetli.) Demiş ki: Yav yürü bakam demiş yav. Beraber gidelim filan; şu-bu... Gene yok. Andan sonra, bu mezarlığın yanına geliyeri. Geldikten sonra, Mehmet oturmuş şimdi. Oturmuş; yetişsin diye. O da, şöyle durmuş. Mehmet: Amıca! Gel beraber gidelim filan; şu-bu...

            Hemen şurda -mezarlığın taşlarının arasına doğru-, hemen kapının önüne(?) eğilmiş te, yatıvarmış. Mehmet demiş: Bu, galiba yoruldu. Bi de varıyo, bakıyo: Bi şeycik yok. Yani: O da orda, kaybolub gidiyo. (Bunu da, bu çocuktan dinledim.)

D- Nasıl bir tipi var gördüğü şeyin?

K- Azami diyo, şöyle bir metreden yüksek. O kadar bi adam. Sakallı. O tipte birisi.

            ‘İç te korku da aklıma gelmedi dedi. Zaten korkmam dedi. (Kendisi böyle, sevimli bi çocuktu; saf şeydi.)

D- Mezarlığın taşlarının arasına mı girip kaybolmuş?

K- Mezarlığın duvarının. Duvarın içine hemen yatıvarmış; oraya.

Merkez İlçe - Kumkale Beldesi (13.09.2001) 

Erkek, 35,  Gelibolu-Bolayır, yüksekokul, evli, iki çocuklu

            Burda balıkçılık -avcılık- yapan şahısın biri, akşamları geç vakitlerde, ordan evine dönerken... Şantiye dediğimiz yer var belediyenin. Burayı, dört yüz metre falan uzaklığı. Motorsikletinin önünden -işte-: Bir metre boyunda, sakallı birisinin geçtiğini görmüş aniden, hızlıdan. Yaşlı olduğunu söylüyo. Giyimini, fazla bilemiyorum artık. Bunu, bir-iki defa denk gelmiş. Arkasından baktığında, bir türlü yakalıyamamış yani. Görememiş bi daha.

            Ve: Bir-iki defa, o yola -yani gördüğü yolda- bizim de iş makinaları arıza yaptı. Yani bıçağı kırıldı. Diyelim ki: O yolu genişletmeye çalıştığımızda, işte bıçak kırıldı yani. (Belki tesadüfen de aynı noktada olabilir.) Onun, tarif ettiği yerlere yakın. O civar yani. Bir-iki metre civarında.

Ayvacık - Gülpınar Beldesi (26.06.2002)

Erkek, 73, üç yıllık eğitmen mezunu, evli, üç çocuklu

D- Sizin burada, Çavuş Deresi var.

K- Gurk çıkā derlē urda da. Yavrula beraber, göya insanlara çıkāmış ama ben unu bilmiyorum.

D- Gurk çıkar da, ne yaparmış?

K- Şeytanmış göya. İnsana karışırmış. Una sataşırsak yahut yavrusunu aleyim dersen, insana yani zarar verirmiş. Öyle derlēdi.

D- Başına bir iş gelen oldu mu Çavuş Deresi’nde?

K- Herhalde olmadı. Ben, duymadım unu.

Gelibolu - Demirtepe Köyü (25.02.2003)

Erkek, 62, Bulgaristan-Razgrad-Kemallı Köyü, ilkokul, evli, dört çocuklu

D- Ömer Ağbi: “Su kenarı tekin değildir” sözüne, ben pek inanmam dedi. Şimdi, babasının başından geçen bir olayı anlatacak. Bu olay nerede, ne zaman olmuştu Ömer Ağbi?

K- Gölcüğ’ün Halıdere Beldesi’nde.

D- İzmit-Gölcük?

K- Evet. Bizim ilk iskan yerimiz orasıydı. Babam Değirmendere’de çalışıyodu. Akşamları eve gelirdi Halıdere’ye. Ordan işte yolun orta yerinde, tam şeyde bi çeşme vardı. Oranın köylüleri zaten diyodu: Bu çeşme tekin değil.

            Babam bi akşam ordan geçerken, resmen bi düğün: Davullu zurnalı düğün yapıyumuşlar. Gelin, çeşmenin su yalağına tumuş Damat ta eğilip eğilip bakıyomuş gelinin yüzüne böyle. Babam dua okuyarak, ordan usulcacık geçip gidiyo.

D- Giysileri nasılmış bunların?

K- Onu bilemeycem.

D- Onların cin olduklarını nereden anlamış babanız?

K- Babam... Çünkü eskiden bizim orda çok varmış. İşte Romanya’nın Masıtlar Köyü’nde çok varmış. Ordan biliyu. Babamın çok şeyi var. Bu, dünya harplerinden sonra, bi daa azalmış bunlar, bu olaylar; bu cin olayları.

**

K- Bizim, Bulgaristan’da bi evimiz vardı. O evi, sonra sattık biz. O evde, annem akşamüzeri kızgın kül attığı zaman, ille değişik isimlerle annemi çağırıyulādı. Annem alıp gidiyo çünkü. Ses, cevap vermiyodu.

D- Siz bu sesleri duydunuz mu?

K- Ben çok küçüktüm o zaman. Annem anlatıyodu

Gelibolu - Demirtepe Köyü (25.02.2003)

Erkek, 62, Bulgaristan-Razgrad-Kemallı Köyü, ilkokul, evli, dört çocuklu

Erkek, 46, Demirtepe, ilkokul, evli, iki çocuklu

D- Şu anda çarşıda bulunan Mahmut Ağa’dan dinlediği bir hikâyeyi anlatacak.

K2- Mahmut Ağbi’miz, Ahmed Aa diye birinin yanında çıraklık yapıyo. Bu arada Ahmet Ağa’nın, Koruköy’de de değermeni var; un değermeni. At arabasınla, oraya gidip geliyo.

            Bi akşam, geçe kalmış at arabasınlan. (Koruköy Demirtepe arası, yaklaşık altı kilometre.) Ezan falan geçmiş. Dolma Ayazma dediğimiz bi mevki var. Köye çıkışta, hafif yokuşu var; bayırlık. Atlar durmuş. Mahmud Amca, elinde kırbacınla, atlara dokunuyo falan. Atlar gitmiyo. Arkasını dönüyo: Araba içersinde, aynı anda bi keçi ve bi tokat. Bu arada: Tabi döndüğü an, ezan okumağa başlamış Mahmud Amca; korkmuş. Önce yani dönüyo. Görünce korkuyo: Ezan okumağa başlıyo.

            Bu arada keçi hem konuşuyor: Sen ezan okumasaydın, ben sana sorardım ama diyo, bi tokat vuruyo. O da, başını arabanın kanatlarına nası çarptığının pek farkında da değil. Gerisini hatırlamıyo.

            Atla, bu şekilde evin önüne geliyo; kendi bildiğine. (Boşanmış gelmiş atlar; yokuşu çıkmıyan atlar.) Ahmed Ağa’nın kızı dışarıya çıkmış. At arabası kapının önünde. Kapılar açık değil; giremiyo içeri. Fakat atların üzerinde -çul deriz; kıldan örtüler- var. Örtüleri örtük. Ahmed Ağa sormuş: Mahmut gelmemiş mi kızım? falan deye. Fagat kız: Araba kapının önünde baba ama Mahmud Ağbi’yi görmedim diyo.

            Çıkıyolar, bakıyolar: Mahmud Ağbi baygın; arabanın içersinde. Kaldırıyolar. Atları alıyolar falan.

            (Hikaye çok net de değil. Tabi Mahmud Ağbi kadar bilmediğim. Ağızdan duyma bi şey ama yani Mahmud Ağbi daha ned biliyo bu olayı. Böyle bi olay gelişiyo yani. Başından geçiyo.)

D-  Olayın geçtiği Dolma Ayazma Mevkii’nde ne var da, böyle bir şey oluyor?

K1- Rumlar’dan kalma ayazma-pınar; su pınarı varmış.

D-  Neden başka yerde olmuyor da orada oluyor?

K1- İşte “tekin” diyolar orasını. Bilmiyorum artık.

D-  Ayazmanın olduğu yer mi?

K1- Ayazmanın olduğu yer.

D-  Ne olmuş ta tekin diyorlar?

K1- E peri çıkıyomuş diyolar.

D-  Bu köydekiler mi diyor?

K1- İşte Mahmud Ağbi falan, bi kaç kişi görmüş yani. Öyle diyolar.

D-  Mahmut Ağbi’den başka, bunu gören kimseler var mı?

K1- Valla ben bi tek onu biliyorum.

D-  Sahiden su kenarları, geceleri tekin değil midir?

K1- Batıl inanç. Bana göre diğil ama bazısına göre...

D-  Eskiler öyle söyler miydi?

K1- Söylüyolar.

Gelibolu - Demirtepe Köyü (25.02.2003)

Erkek, 75, Romanya-Silistre-Tutrakan-Masıtlar, ilkokul, dul, altı çocuklu

D- Cin mi diyorsunuz buna; şeytan mı, peri mi?

K- Cinler diyular, cinler. Köyümüzde arkadaşın biri gece yatırke: Kalk, kalk filan diyolar. Alıyolar bunu.

D- Kim diyor?

K- Cinlerden. Kim olduğu belli diği işte. (O kendi kendine gezer o bi daa. O nereye götürürse, gider o.)

D- Rüyasında gezer; yani uykusunda gezer?

K- Uyudu mu, kaldırılır. Gider; öyle gezmeğe götürüyolar onu.

D- Nereye götürüyorlar?

K- Ora, arka çayırlığa iniyolar. Köyün altına iniyolar. Çayırlık var. O zaman, boş buraları. Orda düğün varmış; orda. Oynuyolar, falan filan: Davullar, zurnalar... Cinler oynuyolar.

Bu sefer iki arkadaş, orda suç işlemiş; onların içinden. Onların başkanı: Asın bunları demişlē. Asıyolar onları. Epiy zaman sonra, güneş -dan yeri- ağarmağa başladığı zaman, dağlışıyolar. Bu arkadaş da eve geliyo. Sonra aklına takılıyo: Ben diyo, gidip bakıcam diyo. Bunlar kimi asmışlar buruya filan? Varıyo oraya. Bi de bakıyo: İki tane tarla fareleri var ya, onlardan iki tane, ipte asılıp duruyolar. Deyecem: Bu böyle.

D- Kaç yıllarında oluyor bu olay?

K- Bu, 37 yıllarında mı ne oluyo.

**

D- Ramiz Amca! Senin başından mı geçti?

K- Evet, benim başımdan geçti.

            Arkadaşın biri dedi bana. Bolayırlı birisine, beygir gütmeğe çırak oldum oraya; aylıklan.

D- Kaç yaşındasınız o zaman?

K- On yaşlarında. Gittim oraya. Bizim köyden de geldi bi arkadaşım. Beygiri... (Bu köprüyü geçtiniz ya burdan. Onun hemen sağında.)

D- Bolayır’la sizin köyün arasında?

K- (Evet, derenin öbür tarafında.) Dedi: Bu akşam, burda yatalım. Beygirleri baktıralım. Kalalım filan dedi. Eskiden olurmuş öyle orda. O duymuş; ben duymadım.

D- Ne olurmuş?

K- Cinler çıkarmış. Dedi... Kaldık ya; yatsı filan geçti. Argadaş dedi bana: Burda dedi, cinler çıkarmış dedi. Şimdi o benim dediğim, aşşağda olmuş. Şimdi: Orda dedi o. Bu köprünün başında dedi, davullāla zurnalarla, cinler çıkarmış dedi. Sonra öyle deyince, ben de korktum; şimdi o da korktu. Biraz durduk. Dedi: Ben gidicem dedi. Ben korkuyom dedi. Yav niye? dedim. Sen bana kal dedin. Bak! Ben Bolayır’dan geldim. Burda çıraklık yapıcaz; hayvanlara bakıcaz bu akşam. Beni bırakıcan burda yalnız. İyi ama ben dedi korktum dedi. Belki çıkarsalar dedi. Ee sonra, ben yalnız kaldım. Ben de korktum bu sefer. Ben ne yabeyim şimdi burda? Ben de aldım atları yedeğeme. Geldim, bizim dama bağladım onları. (Kaynak kişi gülüyor. Ö.G.) Çıkmadı cin-min filan.

**

D- Kendi başından mı geçti bu olay?

K- Evet.

            O zaman, sekiz yaşlarındaydım filan. Babam beni, bu Koruköy’ün öbür tarafında bi çiftlik vardı. Oraya ağbimi vēdi sığır gütmeğe. Beni de, yardımcı oraya yolladılar; verdiler. Senede bi paltalonlan, bi gömlek alıcaktı bana ‘erif. Orda çalıştık. Sığırları güdüyoz yani. Süt götürüyom Bolayır’a. Eşşeğe binemiyom ben. Orda bindiriyolar eşşeğen üstüne beni. Ben oturuyom oraya; gidiyom. Birazdan uyuyom ben. Bakıyorum: Gecenin bi yarısı olmuş. Nerde olduğumu da bilmiyorum ben. Böyle gidiyoz, geliyoz. Orda sütçülerden diyolar ki: Bunu geç kalırsa bi daa diyolar, atarız süt kazanına. Ben, gene öyle geliyorum. Tuttulā beni. Kazana atıyolar; süt kazanına. Ben: Şaka dedim ama korkmadım. Sonadan tuttular beni atıyolar şimdi. Yarım... (Kazan da, büyük kazan böyle.) Süt... Ben, burdan baktım: Çok süt var dedim. Boğulurum burda ben. Ben şimdi tepişmeğe başladım; bağarıyom filan. Yavu dediler, bırakın be dediler. Bi daa gelcek... sen. Ordan saldılar beni. Öyle gidip geliyorum. Geç de oldu(?). Te o zaman, geliyom sabah südüne ben. Yav diyolā, bu inlere cinlere mi karıştı? diyolar. Anlatıyolar orda. Ben diyom: Nerde in, cin? Ben korkmuyom. Ondan sonra: Bunu, eşşeğe bindirmiyelim dediler; yürüsün dediler. Benim sırtıma, bir yarım kilim parçası verdiler: Üşüme dedilē.

            Yolda gidiyom ben. Epey gittim. Bilmiyom nerelerde ilerliyom. Eşşek önümde yörüyo ya. Ben, gene uyuyom. Yolu da bırakıyom anasını sat... Tam bizim u çatırık vardı burda. (Koruköyü’ne gidiyo giriş; çatırık. Koruköy yolu, bizim köy, orda kavuşur.) Onun yüz metre yanı başında; sağda... O zaman, bi tane kamyon çalışırdı. Bi ışık geldi geriden benim gözlerime. Ah! Baktım ışık geldi. Açtım; gözlerim görüyo mu yolda? Baktım. Öte koştum, beri koştum: Benim eşşek yok. Karanlık ta. Ben şimdi ordan, o Gavur Necati’nin ..... doğru; o balkanlıktan, bayırlıktan, yanlama koşuyorum böyle. Böyle sakallı bi dede oturuyo orda. Uzun sakalları vā; ak sakallı. Üstünde elbise var. Böyle ..... benziyo. Elbiseler var üsdünde; yani alacalı. Oturuyo orda; oturuyodu. Bağdaş kurmuş; böyle oturuyo. Boy: Kavi bir adam ama bu duvar kadar bana. Ben şimdi...

D- Yani yaklaşık dört-beş metre.

K- Geçiyorum önünden böyle. Dede bana baktı, ben dedeye baktım. Dede, bana bi şey demedi. Geçtim öyle. Ordan yola çıktım. Çıkarkan, çıkıyo kamyoncu. Durdu. Bağardı bana, seslendi. Gittim: Sen in misin, cin misin? dedi bana. Dedim: Ne ini cini be! İnsanım ben dedim; ben. (Ee çocuk daa.) Ne arıyosun sen buralarda? dedi. Dedim: Benim eşşeğem var dedim. Süt götürüyodum dedim. Kaybettim didim. Onu arıyom dedim. O da görmüş onu orda; çavdarın içinde. Çavdar yiyip eşşek, bi güzel doyuruyo karnını. ..... etti adamcağaz feri. Farları çevirdi böyle. Buldum eşşeğeni! Sağol be amıca, buldun filan dedim. Buldun filan dedim. Yok yok dedi. Git sen dedim. Yok yok dedi; yola çık. Göreyim ben seni yolda dedi. Ondan sonra bırakıcam. Çıktım yola. Herif, beni bıraktı gitti. Allah razı osun. Yani ben de diyorum: O dede mi malum oldu ona, ne olduydu yani. O dede, hep aklıma gelir orda; dede.

**

            ^[6]Bi hoca varmış... Çiftçilik yapıyomuş anneylen ikisi; biçiyolā filan. Yoruluyolar. Hoca da biraz cinciymiş. Bu, cinleri toplamış: Benim orağa biçicez. Tarlayı biçtiriyo cinlere.

            Bir böyle, iki böyle, bej böyle... Cinler sıkılmağa başlamışlar. Yav demişler, hep biçiyoz bu oğrağa. (Bakmışlā: Buğday başak yapmış ama.) Yarın demişler, sıcak çıkar. Bu hoca, bize sıcakta biçtirir bunu. Biz (Kaynak kişi gülüyor. Ö.G.) bunu deyirler, erkenden biçelim de havalar serinken, işi bitirelim. Hocanın haberi yok.

            Gidiyolar tarlaya. Bi oğrak atıyolar; biçiyolar. Bağlıyolā, koyuyolar. Hoca gidiyo, bakıyo: Buğday olmuş mu? diye. Tarlaya ..... gidiyo. Bi de varsa: Tarla yeşil biçilmiş! Canı sıkılmış. Sormuş. Demiş: Niye yaptınız bunu böyle? Hocam, sıcak çıktıktan zor oluyo. Serinde biçtik. Ondan böyle oldu filan diyolar.

Hoca biçtirmemiş onlara bi daa tarlayı. Kurtulmuş cinler. (Kaynak kişi gülüyor. Ö.G.)

Gelibolu - Bolayır Beldesi (25.02.2003)

Erkek, 80, Bulgaristan-Hasköy-Harmanlı, üç yıllık eğitmen mezunu, evli, iki çocuklu

(Şimdi bi örnek, ben sana anlatayım.) Burada Nihat Ağbi... Bunun, türbenin kapısının önünde kahvesi vardı; bu bizim Gazi Sülüman Paşa’nın. Burda -kahvede- yatıyor yaz günü. Kendi arabası varmış. Tekerin(?) üstüne yatmış böyle; uyumuş.

            Gece geliyor bi tene -ayakları çıkmış arabadan dışarı-, bastırıyo ayaklarına. Bu, arkadaşları deye aldırış etmiyo. Gene yatıyo. Gene içi geçiyor. Gene, bi daha bastırıyolā. Bu sefer: Dini imanı toz duman hemen. İniyo arabadan aşşağa. Taş topluyo. Gelin diyo, ananızı bilmem ne yabacam. (Şimdi eski yol burdandı ya. O bizim belediye binasının altındandı.) U taşları...

Arabanın üstüne yatmış. Bu yoldan asker: Gümbür gümbür; davullālan zurnalarlan geçiyolā. Tam caminin merdivenlerene bizim çıkıyolā: İki dene kumandan geliyo. O Nihat Ağbi’yi yakalıyolā, alıyolā. Onu da merdivenlerden yukarı -Dedebaşı’na doğru- çıkarıyolā. Kör-topal kalmasın, kör topal kalmasın; arkadan, yani perilerden. Geçiyolar yukarı. Tam Dedebaşı’na vāmışlā. Daha orada Nihat Ağbi’yi bırakmışlā. Kazık diker gibi dikmişlē böyle; oraya.

X- Doğrudur. Eskiden duyuyoduk. Görenler de oluyodu yani.

K- Asker, gelip geçiyo mezarlığa doğru. (Ondan, kendisinden işittim bunu.) Ordan, sabahlen orda duruyo. Götürüyolā eve. Kırk gün yattım dedi hasta. Rahmetli babası da hafızdı. Babam düzeltti beni diyodu.

**

D- Şimdi anlatacağını duydun mu?

K- Bunu da duydum ben.

            Efendim vatandaşın birisi, gene^[7] ölümden çok gorkuyomuş. Hanımına demiş ki: Toplan demiş. Bi ölümsüz bi yer arayalım yav. Alıyo hanımını: U yana geziyor, bu yana geziyorlar. Hep mezarsız köy arıyorlar. Mezarlık olmeycek. Burda mezarlık var mı? Var! Giderlermiş.

            Git-gel, git-gel... Birkaç zaman zaman dolaşmışlar böyle. Bi köye rastlıyolar: Hiç mezar yok. Diyolar: Burası bizim yerimiz. Burda ölüm yok géri. Yerleşiyolā orayı karı-koca.

            Yerleştikten sonra, adam işe gidiyo tabi; çalışmağa. Hanımı evde kalıyor. Üç-beş gün çalıştıktan sona, hanımı rahatsızlanıyo. O köyde yene insanları keserlē, yirlermiş. Hanımını gelmiş gonu-gomşu kesmişler, parçalamışlar, taksim etmişler bütün köye. Kocasına da bırakmışlar bi parça.

            Geliyor akşamüzeri: Ayşe, Fatma! Bizim.. Nerde yav komşu? Ya, böyle böyle diyor. Hastalığında rahatsızdı. Kestik biz onu; yedik. Bi parça da sana bıraktık. Ya anacığını diyo, burda da ölüm varmış. Kaçıp geliyor. Karıyı da orda bırakıyor.

D- Bunu ne zaman dinlemiştin Ahmet Amca?

K- Çook sene oluyor ya. Çok zaman. Bi kere, elli sene var da, fazlasını bilemiycem.

**

            Eski insanlar -ne biliyüm- böyle çok şeyler görünürmüş insanlara. (Peri midir, şeytan mıdır, cin midir?) Neyse, şimdi insanlar şeytan oldu.

Gelibolu - Adilhan Köyü (03.03.2003)

Erkek, 67, Adilhan, ilkokul, evli, beş çocuklu

D- Amcanın başından geçen hikâyeyi bir daha anlat.

K- Rahmetli -bu yani kırk, kırk bir, kırk iki senelerinde falan- gece tuvalete çıkıyo dışarıya. Bi davul-zurna sesi; bağrışma çağrışma böyle. Evimizin karşıki Çamlık’tan yukarıya doğru gitmiş sesler deniyordu yani eskiden böyle. Bunlar şeytanlarmış, cinlermiş, bilmem ne deniliyordu.

            E şimdi o zamankı söylentiler yok. Ne cin duyuyoz, ne davul sesi duyuyoz, ne bi şey. Ben inanmıyom yani böyle şeylere. Tamam diyo, duydum diyo yani; öyle çalgılar geçti.

Merkez İlçe - Serçeler Köyü (08.09.2004)

Erkek, 80, okur-yazar, evli, altı çocuklu

Ben -şurda Yeniköy dediğim, Yeniköy vādı- Yeniköy’e gittim. Gitme! Öñüne köpek çıkā, kedi çıkā dedilē; şöyle olur, böyle olur. ...tir be dedim.

Ben, sabah işçi almağa gittim uraya. Ben unlān didiği yere geldim. Bi köpek çıktı. Eşşeğe -indim- bağladım. İki dene daş aldım. Köpeğen arkasına ekleşivēdim. Köpeğe govaladım.

D- O köpek cin miymiş?

K- Ne biliyim? Bilmiyum ku.

            Sabah buruyı oğrak biçmeğe geldilēdi bana. Böyle böyle oldu dedim. Gara köpek kimde vā? Yok didilē. (Ne olduğunu bilmiyom. Cin mi, peri mi?) Bizim yanımızda ne olcak? Biz zatan cin periyiz dedim.

Gökçeada - Dereköy - Şahinkaya Mahallesi (09.05.2005)

Erkek, 39, Trabzon-Çaykara-Şahinkaya, ortaokul, evli, üç çocuklu

(Şimdi Oflular için yani: Şeytandan daha büyük şeytandır derler.) Şimdi bi gün şeytan -kafası bozulmuş Oflu’ya- dedi ki: Gel, bi düello yapıcaz. (Bunun türkisini de çıkarmışlar bi zaman. Türküsü de vardı.) Gel dedi, düello yapıcaz. Tamam dedi Oflu. Dediler ki: Patates ekecez. Şeytan dedi: Patates ekicez. Oflu da dedi ki: Alt kısmı benim olacak, üst kısmı şeytanın olacak. Şeytan kabul etmiş onu. Ekmişler patatesleri.

            Tabi Oflu, alttan patatesleri almış. Şeytana kaldı sapları. Bu dedi olmadı. Yeniden yabacaz. Ne’abıcaz? Mısır ekicez. Dedi Oflu ki: Uç kısmı benim olacak. Şeytan da kabul etmiş; tamam demiş. (Daha önce alt kısmında vardı ya patades.) Ekmişler mısırları.

            Tabi koçanlari, Oflu gene almış. Yarışmayı gene kazanmış. Şeytana kalmış kökleri. Bu da dedi olmadı dedi. Ne yabıcaz? Dövüşecez dedi. Aldı iki tane sopa. Bi tanesi uzun, bi tanesi kısa. Verdi şimdi uzununu Oflu’ya. Kısasını almış kendine. (Şey!) Uzununu kendine almış; kısasını vermiş Oflu’ya. Demiş ki Oflu ona: O zaman dedi gidecez boş bi odaya. Yani orda dövüşeceğez. Şeytan da kabul etmiş.

            Tabi şeytan, uzun sopayla baraber, odanın içinde sallayamıyor. Oflu da küçük sopayla beraber, şeytana istediği gibi vuruyor. Olmaz dedi. Didi: Dışarı çıkacaz didi. Sopaları değiştiriciz didi. Tamam dedi, verdi ona. Büyüğünü aldı Oflu; küçüğünü verdi şeytana. Bu sefer Oflu dedi ki: Dışarı çıkacaz.

            Bu sefer dışarı da çıkınca, bu sefer Oflu açıldı. Uzun sopayla baraber, uzaktan şeytana vurdu. Şeytan dabi gene yenildi.

            Ondan sonra döndü şeytan Allah’a, yalvardı: Madem diyo Oflu vardı diyo, beni niye yarattın? (Ortamda bulunanlar gülüşmektedir. Ö.G.)

3.  8. AYDAKİ TOPLANTIDA DEĞERLENDİRİLMESİ İÇİN SUNULAN YENİ METİNLER

Biga-Karabiga Beldesi (7 Eylül 2001)

Kadın,78, Kastamonu-İnebolu, okuryazar değil, dul, 5 çocuklu

            (Esas.) Bi şey varmış, bi tane kız varmış. Çok zenginlermiş. Balgonda yemek yiyolā. (Olmuş şey bu yani.) Balgonda yemek yiyolāmış. (Şimdi bu şey, dinlenecek di mi? Gençler için iyi.) Balgonda balıg yiyolāmış. Balığın kılçısını kız, atıyormuş; camdan atıyomuş. Ebileri öñüne kormuş. Böyle atıyomuş. Atarken kız: Ba-ba-bu… Bi şiyler olmuş. Olunca bu şimdi: N’ooldu, n’ooldu, n’ooldu, n’ooldu?

            Getirmişler bunu, hocaya baktırmışlar. Demişler ki: Şeytanın sıratına, kılçığı battı. Nere getireceğez biz bunu? Hocaya getirecez –şeye getirecez işte-, okutturacaz. Okuyolar-mokuyolar bunu. Şey yapmıyo; iyileşmiyo bu şimdi. İyileşmiyince, bi hoca diye ki: Siz diye bunu diyo, mezerliyin taşına bağlıycaksız diyo. Kapıları da açık bırâkın diyo. Arkanızı dönmeden, eve gelin diyo.

            Şimdi taşın… Mezer taşına bağlıyolar kızı. Elini, ayağını bağlıyolar. Kız: O-bu- bu… (Konuşamıyo adam akıllı.) Eve geliyolar. Kapıları açıyolā şeytanlar, davallar… (Önceden meydandaymış onlar.) Ordan geçerken, bi de bakmışlar: Kız ağlıyomuş. Ağlarken, padişahları –başlarının padişahı-: Bunu demiş, kim yaptı? demiş. Bi tanesi demiş ki –yarasını göstēmiş-: Balgondan demiş, kılçık attı demiş. Yanağama battı demiş. Ben yaptım: Tokat vurdum, tokatladım demiş. Çabuk demiş git demiş, özür dile ondan demiş. İşte: Anlaş demiş. Ordan çez; gitsin evine demiş.

            Hemen gidiyo –burası yara-: İşte ben seni af ettim diyo. (Orda ne yaptıysa ona, ne söylediyse?) Çeziye ayağanı; geliye eve. Geldikten sonra bağarıyo, ağlıyı ağlıyı geliyo. Sesini koyveriyo. Ağlıyı ağlıyı, evde düzeliyo. (Esas ama bu. Bunu, bizim memlekâtten duydum. Bu, olmuş şey.)       

Ezine- Kumburun Köyü (27 Mart 2001)

Erkek, 64, Kumburun, üç yıllık eğitmen mezunu, evli, çiftçi

(Yine gene bi oduncudan bahsedelim.) Köylü amcanın birisi, devamlı eşekte odun daşırmış eskiden. Onla rıskını temin edermiş. Bir de hanımı varmış. O gadar çaçaronmuş ki, bildiğin gibi değil. Hemen odunu satdı geldi mi, parayı alırmış. Adamcağızın canına geçmiş.

Bir gün gene oduna gidiyo. Bir de varıyor kına, arazide gezerkeneli bir kuyu buluyo, kuyu. Kuyunun ağzı kapaklı. Bi de açsa baksa kına: Dibinde sarı altın görünüyo. Hah demiş, şimdi oldu. Gene guyuyu kapatmış, eve gelmiş: Hanım demiş, bana bir çuval vē. Ne yapacaksın? demiş. Ben demiş, guyunun birinde demiş altın gördüm. Bunları getiriyim demiş. Ben de gidicem demiş. (Garı aksi ya!) Sen gelme demiş. Senin ağzın biraz boşboğazdır, söylersin demiş anadın mı. Hayır demiş, söylemem.

Gidiyolā, varıyolā. Bi de bakıyolā: Hakkaten de altın gızarıyo. Demiş hanım: Ben inicem! Yav sen inme. (Amacı da adamın: Hanımı insin. Hani aksi ya; ille yerine getirecek.) Bi sefer bunu çımalan salmış aşarı. Salıncaya gadana da, çımayı da salıvermiş aşşaa. Kapağı da kapatmış üstüne. Gakmış eve gelmiş, yatmış. Oh be demiş; kafamı bi dinliyim demiş. Yeter gayrı. Dır dır dır dır! Usandırdı bu garı beni.

Üç gün sonra bi de gidiyoru. Bu demiş gali, sesi kesilmiştir bunun, ölmüştür. Bir de varıyokına: De guyunun içinde bir ses var, bi seda geliyo: Gurtarın beni diyerekden. Allah Allah! Bu niyin nesi? Bi sefer çımayı sarıyoru. Yakalamış: Çek demiş. Bi de çekiyo ki: Şeytan!

Şeytan bi sefer: Hay Allah razı olsun yav senden diyo. Beni diyo – içerde bi fıravun var diyo- beni undan gurtardın sen. (Kaynak kişinin kurduğu bu son cümleler, ortamda bulunanlar arasında gülüşmelere yol açıyor. Ö.G.) (Orda onun, şeytanı bile rahatsız etmiş hanımı. Bak ne kadar çaçara.) Benden demiş, dile benden ne dilersen; şeytan. Yav demiş, ben senden ne dileyim demiş; sağlığını. Hayır hayır! Dile benden ne dilersen. İkinci bi daha “sağlığını” diyinciye gadan demiş: Bak demiş, ben şimdi gidicem. Geyikli köyü… (şey nahiyemiz bizim Geyikli’dir) Geyikli’ye gidicem. Orda bi Namlı Eşref Bey vardı. Onun demiş aklını alıcam. Kafayı üşüdüceg o. Sen de demiş, bi hoca sarığı sar da, ordan geç. Sana bi demiş, bi nefes yaptırırlā. Yalnız demiş fiatını biç. Ben demiş çekilirken, o düzelecek demiş.

            O da ordan geçerken, anladın mı hoca da gidiyoru. Bi de varıyo: Hakkattan Eşref Bey’in kafa üşümüş. Demişler :.…... hocaya bi nefes yaptıralım. Hoca gelmiş. Bi de bakıyo kı, o anda şeytan da durup durur başında. Şeytan işaret ediyo: Pazarlığı yap diyoru. Pazarlığı yapıyo: Şu gadan para alırım; ben bunu düzeldirim diyo. Tamam. Parayı alıyor anladın mı. Şeytan çekilinceye gadar, bi sefer Eşref Bey düzelmiş. Eyvah demişler, yav hocanın nefesi ne gadar keskin.

            Şeytan, çıktıktan sonra demiş kin: Bak demiş, ben demiş Pınarbaşı’na, Rıfgı’ya gidiyom. (O da zengindi.)

Gitmiş, unun aklını almış. Onu da bi sefer aynı şekilde gelmişlē; buradan almışlā, götürmüşlē. Onu da okumuş. Onlan da pazarlık etmiş; birez de ondan almış hoca.

Şeytan demiş kin: Gelme gali demiş, tamam. Sakın demiş bi tarafa gitme.

            Eve geliyi şimdi, oturuyo. Eh! Çan’da bi sefer, bi tene daha böyle vuku buluyo. Geliyolā Kumburun’a: İşte hoca var. Onu getirelim. Şunu düzeltti. Gidiyolar köye: Hocam, bizim böyle böyle bi hastamız var. Buyrun! Benim demiş… (Gelir gelmez, zaten bi saz evi vāmıştı. Hocada para da var. Saz eve de, bi ateş çekmiş, yakmış.)

            Demişlē: Hocam, buyrun gidelim. Benim demiş, kitaplarım yandı demiş. Evim ateş aldı; kitaplarım yandı. Ben demiş gari nefes yapamam; bitti. Hele hele! Ne olur, ille gidelim. Hocaya israr etmişler.

Bi sefer götürmüşlē. Hoca n’apsın ki? Demiş: Orda sizin demiş, okul var mı? Var. U talebelere bene demiş, bi müsaade eder misiniz acaba? Eh! Varıyolā sayın müdürümüze diyolar anadın mı: Durum böyle böyle. Bi saatlağana talebelere verir misin? Buyrun diyo; o da rıza gösteriyo, veriyo.

            Hoca diyo kun: Şimdik hastanın neresi şeysi, evi? Bu yolda! Çocuklara demiş ki: Geliyo, geliyo, geliyo demiş; siz buraya koşun. Çocuklar: Geliyo Geliyo diyerek anadın mı, bağırarak, o caddeye giderlermiş.

Şeytan gulak gabardıyımış: Acaba guyudan çıkdı da, unları da mı guvalıyoru anadın mı? O bu arada geçerken, hoca dalmış şeye, şey hoca dalmış eve; hastanın evine. Varıyi, bi de varıyi: Şeytan orda durup duru. Ne o aretlik ya, senin işin ne burda? Yav demiş guyudakı çıkdı demiş, bütün milleti govalıyo demiş. Sen daha burda bekliyo musun?

O da onlarla barabar gaçmış anadın mı? O da öyle düzelmiş yanı velhasil. (Ortamda bulunanlar anlatıya gülüşmektedirler. Ö.G.)

Ezine-Köseler Köyü (1 Nisan 2001)

Erkek, 36, Köseler, ilkokul, evli, 2 çocuklu, çiftçilik ve hayvancılık

            (E şimdi) Eski, eski dönemde, bi evli bi çift varmış. Bu hanım çok aksimiş. Bu –gocası- bundan, aksiliğinden yılmış. Ne dese tersine yapıyomuş. Şundan gurtuluyum demiş yani en sonunda; rahat ediyim.

Adam şimdi: Goyunları sağma diyosa, gadın gidip sağıyomuş. Herhangi… Yani devamlı aksilik, tersine yapıyomuş işi.

            Bi bahçeleri varmış. Gitmiş, bahçeye guyu gazmış erkek. Gadına demiş: Ben uruya guyu gazdım. Gitme, düşersin. Aksi ya gadın; gitmiş guyuya. (Guyunun üstünü de örtmüştü biraz.) Düşmüş guyuya gadın.

Guyuda da, şeytan su içiyomuştu. (Kaynak kişi anlatının bu bölümünde derleyiciye gülümsemektedir. Bu gülümseme hem anlatının güldürü unsurundan kaynaklanmakta hem de derleyiciden yana teşvik edilme isteğinden kaynaklanmaktadır. Ö.G.) Şeytanın üstüne düşmüş. Gulaklarını tutmuş gadın; aksi gadın. Şeytanı tutmuş, bırakmıyomuş. Erkek adam –gocası- gelmiş, bakmış. Şeytan yalvarıyomuş gocasına: Beni diyomuş, gurtar bu gadından. Demiş: Gurtarmam. İşte şöyle olur, böyle… Seni zengin yapcam demiş. Burdan çıkınca, seni zengin yapıcam. Ondan sonra –zaten gadın aksimiş- e buna gocası demiş ki: Daha sıkı tut demiş. O zaman bırakmış. Şeytan çıkmış guyudan yukarı.

Çıkınca –tabi zengin yapcam didi ya. nası yapcak?- formül arıyo. Diyo... Gidİyo bi padişahın gızının garnına giriyo. Ben diyo, şu padişahın gızının garnına giricem. Gız hasta olcak, yatcak. Bunu kimse iyi edemiycek. En sonunda sen iyi edcen; gelicen. Ben diyo, doktorum, hocayım diycen. Ama en sonunda gelicen diyo. Padişah, seni zengin yapıcak.

Neyse padişahın gızı hasta oluyo. Bu gidiyo, garnına giriyo. Zaman geçiyo, geçiyo. Kimse bunu iyi yapamıyo. Ülkenin bütün şeylerini topluyolā; doktorlarını. (O zamanki zaman, doktor yok ya! Şeyleri –ne diyorlardı o eski devirde-…) Neyse işte onları topluyolar. Kimse bunu iyi yapamıyo. Gız, sonuçta ölücek.

            En sonunda bu, padişahın sarayının kenarlarına gidiyo. Ben diyo, işte: Hekimim, şöyleyim böyleyim, hocayım. Bi tanesi diyo -padişaha geliyo-: Padişahım diyo, böyle böyle bişey var; böyle diyo. Ya diyo, memleketin bütün hekimleri iyi idemedi. O kimmiş de iyi itcek? Ya bi denemekte zarar yok, yarar var. Bi getirin.

Neyse getiriyolā onu. (Zaten anlaşık bunlā. Ben gelem, sen çık dedi mi, şeytan çıkcakmış.) Sonuçta o, bu diyo: Ben geldim, sen çık diyo. Tamam. Hemen çıkıyo bu urdan. Gız iyi oluyo. Padişah bunu zengin yapıyo. Yalnız şeytan diyo: Ben diyo bi daha falan yere gidicem diyo mesela. Başka bi ülkenin gızının garnına girecem. Oraya gelme diyo. Bu: Tamam diyo. Anlaşıyo bunlā. Ondan sonra şeytan gidiyo.

            Öbür ülkenin –yabancı bi ülkenin- şey gıralının gızını garnına giriyo. Gene gız hasta. Sonuçta devamlı hasta hasta… Bütün kaç tane ülkeden geliyo; kimse iyi edemiyo. Diyolar: İşte padişahın gızını, falan yerde birisi iyi etmiş. Hemen diyolā: Gidin getirin! Gitmemek istiyo ama tabi direnemiyo. Götürüyolā bunu.

Ben gēdim diyo, sen çık! Ben sana, gēme demedim mi? diyo, gızın garnında. Öyle bi-iki gün uğraşıyo: Çıkmıyo.

            Bu sefer o da, bi kurnazlık düşünüyo. Gırala demiş: Bu ülkede ne gadā çalgı vāsa, sarayın etrafına topluycen hepsini. Ben demiş, pençereden işaret ittiğim zaman, başlıycek çalgılar çalmağa.

Bütün çalgıları topluyolā şeye, sarayın etrafına. Ondan sonra (öyle bi formül arıyo yani, ordan çıkarmak için) bu işaretini veriyo. Kimse yok odada; ikisi. Başlıyo çalgılar çalmağa. U zaman: Bu ne gürültü? diye soruyo şeytan. Ne olcak diyo: Guyuda senin gulaklarından tuttuğu aksi garı vardı ya, işte u geldi. Aman aretlik beni gurtar diyo. Ordan da çıkıyo o. Adam tekrar servete gavuşuyo.

            Bitiyo yani. Bu gadā biliyom ben de. O gadar anlatırlardı yaşlılā. 

Bayramiç- Sarıdüz Köyü (6 Mart 2001)

Erkek, 73, Sarıdüz, ilkokul mezunu, evli, iki çocuklu

            (Şimdi efendim) Bursa’da bi asker varmış, Bursa’da. Bu asker harpte esir düşmüş, esir düşmüş. Esir düşüyo. O da, gırala bunu hizmet eri vermişler gırala.

            Gıralın gızı buna vurulmuş. Bu asker de gözelmiş, çok gözelmiş. Eme Bursa’da okumuş zaten taha gitmeden, taha hocasında okumuştu; hocası varmıştı. Askere ordan –okumaktan- gitmiş; özel hocasından. Öyleyken(?) felan, gız demiş ki annesine: Ana, ben bu askere vuruldum. Sakın …... alma; baban seni vermez dese...

Böyle böyle derkene, gız hastalığa tutulmuş. Hastalığa tutulduktan sonra, şu askeri çağırın gelin bene demiş. Öleceğmişmiş. Askerler çağırıyorlar: Hanım seni çağartmış. Demişkine kız: Ben ölecem, sen …... bundan sonra, benim mezarımı takib et. Benim kıymatlı eşyalarımı goyucaklar. Altınım …... alacaklar. Sen ordan giderkene –memleketine giderkene- al bu eşyaları demiş.

Bundan sonra neyse hagget, mezarına gidiyo asker. Belliyo  mezarı; orda belliyo.

            Ordan esirlerin vakti gelmiş, mubadele yapmag vakti gelmiş. Bu ağşam demiş gidem, şu eşyaları alam. Bi de mezarı açıyoru: Bu daha hocası yatıp durur mezarda. Allah Allah! Şaşırmış kalmış adam. Hocam! (Bursa’dakı hocası; okumaya gittiği hani, gittiği hoca.) Kapatmış mezarı, dönmüş gelmiş.

Bundan sonra bi de geliyo ki bu… Hocaya varmış: Hocan öldü diyo ailesine, hocan öldü. Ulan ne oldu? Hocan öldü. Şunun mezarını, kabirini ziyaret edeyim; bi göster diyo hanımına. Gösteriyo mezarını. Ziyaret ediyo. Eh bu ondan sonra şey ediyo, mezarları ziyaret ediyo.

Tekrar gelmiş hanımına. Ya bu hoca mı be? demiş. Ondan sonra ne halın(?) hocam demiş. Ondan sonra …... hocam demiş …... yaptık mı? Şu su olmasa bi evde demiş, ya …... demiş. Neyse …... Bi de açmış bakmış: O gız orda yatıp duru., mezarlıkta; eşyasınlan barabar. Hoca… Orda görmüş hocayı. Eşyaları da almış.

D- Eyvallah, sağolasın. Bunu kimden duydun?

K.K.- Bunu da öğretmenin birinden duydum, lise öğretmenin birinden .

Merkez İlçe-Çıplak Köyü (18 Eylül 2001)

Erkek, 78, Çıplak, okur-yazar, evli

            (Eskiden ‘arp… ‘ani Atatürk filen. Bütün dünya yani gâvurlq bastı ya Türkiye’yi; her tarafı. Zaptettiler İzmir’i, İstanbul’u; bilmem nereyi. Eski yani gayet eski.)

            ‘arbe giriyolar. Türk’ün biri, gâvurun –hani yani paşanın- eline esir düşüyo. Bu paşa, u Türk’ü ‘izmetçi olarak yani alıyo evine. (Bak dinle yani, bak!) (Kaynak kişi, derleyiciye seslenmektedir. Ö.G.) Fakat gayet yakışıklı bir müslümanmış. İsmi de: İbrahim. Çocuğun ismi İbrahim. Paşanın da bi kızı var. Nası biliyo musun? Sütte leke vā, onda yok. Kız, âşık olmuş İbrahim’e; Türk’e. Türk te âşık olmuş kıza ama birbirlerinin haberleri yok. Öyle sevip; gözlen, mözlen felan.

            Bi gün kız hastalanmış. Anlamış öleceğini kız. Buba diyo, şu bizim Türk İbrahim’i bi çağırsanız da, yanıma gelsin. Çağırıyim kızım diyo. (Çünkü evin içinde çalışıyo: Hizmetçi.) Kapatın kapıyı diyo. Ee İbrahim diyo kız. Ben sana âşık oldum; kavuşamadık. Sözümü dinle diyo. Sakkın dedi bi fasul[8] yapma. İbrahim diyo ki. Ben sana âşık oldum. Ne yapabilirim? Ben esir bir adamım. Sen, paşanın kızısın. Ne diyim ben yani. Ben de sana âşık oldum ama söz söylüyemem. Söylemeye gelmez. ‘Emmen bi sarılıyo. Ben, şu günde ölücem. (Günü de şe yapıyo.) İyi dinle diyo. Öldükten sonra diyo… Ölücem diyo ama fakat diyo, beni diyo mezarımda yani gömerkene, bir sandık altın, gümüş filan, ıvır-zıvır koyuyolar. Bizim âdetimiz böyle. Sen de… Felen tarihte esirleri koyveriyolā diyo. Ortalık yine düzeliyo. Sakkın dedi ihmal etme. Tamam diyo.

            Kız ölüyo aynı tarihte, aynı günde ölüyo. (Esir diğil ya çocuk. Yandan mandan geliyo: Mezarı takib ediyo. Nerde gömüldüğünü görüyo.)

            Aynı o gün gelmiş. Terhis olmuşlar, terhis olmuşlar. Çocuk kalmamış(?) yani esirinden. Diyo: Gidiyim diyo şu mezara. Şu gâvur kızını bi görüyim bakalım. Söylediği tamam mı? diyo.

            Bi de gidiyo Ömer Bey: Açıyo mezarı. Bu köyün –mesela oturduğu köyün- (yani hangi köyse?); Çıplak deyelim ‘ocası yatıyo gâvur kızın mezarında. ‘Ocası yatıyo. Vay Allah diyo, bu, bizim hoca yav; bizim köyün hocası. Nası olmuş bu iş? Kapatmış.

            Terhis olmuş, gelmiş. Fakirmiş çocuk. Annesi… Gelmiş. Gitmiş: Anne be diyo –daa oturmadan, girmeden daa, merdivenden yukarı- anne be diyo, köyümüzde ne oldu, ne bitti; ne var, ne yok? Diyo? Ölen mölen vā mı? (Yani öğrenecek istiyo.) Var oğlum diyo. Bir hafta oldu, ‘ocamız öldü diyo. Peki ‘oca diyo ne talkın veriyodu? Bizi diyo, Cuma günleri topluyodu diyo camide. Nasihat veriyodu diyo. Yalnız bi kelime konuşuyodu diyo. Bu Müslümanlıkta diyo, yıkanmak olmasa diyo, Müslümanlık tam iyi olur diyo. Bu lafı kullanırdı. Yıkanmak olmasa cünüpten, yıkanmak olmasa diyo, gayet …../….. diyo. Bunu kullanırdı diyo. Hee! ‘Ocanın mezarını biliyo musun anne? Bilmem mi! Biliriz diyo. (Karılar Abi, eskiden gidiyolardı; bakma.) Gē bana gece(?) söyleyiver diyo hocanın mezarı.

            Bu mezar! Hadi anne, gidelim. Eve geliyolar. Annesi yatıyo. Alıyo kazma küreğe; dooğru mezara.

            Açıyo. Bi de bakıyo arkadaşım: Kız! ‘İç bi şey olmadı; yatıp duruyo mezarda. Sandık ta orda. Sandığı alıyo; evine götürüyo. (Annesinin haberi yok.) Gömüyo gene mezara. Zengin oluyo Abi, gayet zengin. Öyle şaka diğil.

            Bi magaza açıyo. Fakire makire, hepsini dağıdıyo böyle parasını ondan sona, böyle. (Çok zengin.) Fakat bi şüphe kaldırıyo çocuk. Sabāle: Bismillahirahmanırahim! Mağazayı açıyo. Bi dilenci karı geliyo: Bi ‘ayırcık! Cebinde ne varsa, veriyo eline. ‘Er sabah erken, aynı karı geliyo. Aynı karı geliyo: Veriyo, gidiyo.

            Şimdi bunlar zengin olunca, annesi diyo ki: Oğlum diyo, bak biz zengin olduk. Ben gidiyim, bütün o akrabaları bi dolaşıyim. Ne dersin? Git anne diyo; serbestsin. Ne kadā akraba varsa, bak, gör. Fakirleri varsa: Al iki kese altın; ver ona, yardım et. Tamam oğlum diyo annesi, gidiyo.

            Gelelim şimdi oğlana. Oğlan gene sabahlē: Bismillahirahmanırahim; mağazayı açıyo. Dilenci karı gene geliyo. Gene veriyo ihtiyacını. İçinde: Ivır-zıvır yapıyo. Acıkmış. Demiş ki: Ben gidiyim, evde ne varsa, bi yiyim yav.

            Kimse yok. Bi de açıyo evi –kendi evini açıyo Abi-: Masa… yemekler yapılmış. Duman tütüyo yemeklerde Abi. Vay Allah! Kim girebilir benim eve yav? Soruyo komşulara. Yook diyo İbrahim Bey; kim giricek evine? Hay Allah! Bu nedir: İn mi, cin mi? filen. (kadın dönüyo.) Dur bakalım diyo.

            Sabālen gene açıyo mağzayı. Aynı dilenci karı geliyo. Gene veriyo. Dilenci karı kayboluyo. Hemen –on dakika, on beş dakika bi şey- hemen kapadıyo mağazayı. Doğru eve gidiyo. (Bakalım kim giriyo?)

            Bi de geliyo böyle Ömer Bey. Eskiden musluk… Bulaşıkları böyle borudan –yıkarke, bulaşıkları yıkarken- borudan aşşağa su iniyo böyle. Bi de bakıyo: Bi su dökülüyo. Bi de bakıyo: Sulan beraber, bir altın yüzük görüyo. Bi de bakıyo: Gâvur kızın altın yüssüğü!

Hemmen içeri giriyo. Neyse adını çağarıyo: Mariya, Mariya! Neyse bi seda geliyo –kimse çıkmıyo-: Eey İbrahim diyo, sen üç gün yaşama. Üç gün sonra ölücen. Yalnız, şu çekmeceyi çek; oturduğun çekmeceyi. Çekiyo. Bu paraylan dedi, ‘ocanın mezarın yanından… Mezarı orda eşicen dedi. Bu paralā diyo, senin verdiğin paraydı diyo; bana veriyodun ya mağaza açarken. U para senin; ‘aram diğil. Bu paranın… Aynı ‘ocanın mezarı yanı başı –annene tembih et-; orda seni gömsünler. O zaman kavuşuruz.

Geliyo annesi, geliyo annesi. Eey anne diyo, ben yarın ölücem. Yalnız bi tembihim var sana diyo. Bunu yapman lazım diyo. Söyle evladım diyo; şaka yapma. Ölücem ben! ‘Ocanın mezarı biliyo musun? Biliyum. Yanı başında; mezarımı orda eşiniz. Orda gömünüz beni. Orda da bi oda yap. Bi bekçi tutucağnız. Bekçi bizi göz-kulak olsun. Hani tilkiler, köpekler filen eşmesin. Tamam evladım diyo.

Ertesi gün oluyo: Ölüyo. Aynı tembihleniyo, aynı yapıyo annesi. Bina yaptırıyo, her şey yaptırıyo. Tutan bekçi kaçıyo korkudan. Bırakıyo gidiyo. On kişi değiştiriyo kadın. Uee ağzına sıçtımını diyo. Ben gidicem kendim yav diyo annesi; kendim gidicem yav. Kapatıyo yani apartumanı, kapadıyo gidiyo.

O gün de cuma. Geliyo. İki tene ekmek alıyo. Şöyle bi dolap varmış. Dolaba ekmekleri koyuyo. Bi de bakıyo böyle mezara ….. Sağ tarafta mezar. Şöyle bi delik açılmış. Bi de dikkat çekmiş. Du bakayim diyo; oğlum ne oldu? Yani: Bi göreyim. Oğlumu bi görüyim bakalım: Ne oldu, ne gitti? Bi de bakıyo Ömer: Allaah! Bi bahçe ama ne diyim… U çiçekler, o envai çiçekler. Güzel bi kızlan kol kola, u çiçekten, u çiçekten kokuyolā. Onlā böyle geziyolar. Annesi diyo ki: Oğluum diyo, beni de alın oraya diyo. Çok güzelmiş orası. (Cenneti görüyo orda.) O konuşmaklan, delik kapanıyo. Simsiyah oluyo; hiç bi şey yok. Allaah diyo.

Bi de bakıyo: Aldığı ekmek, nası pamuk beyaz! O ekmek, pamuk gibi olmuş Abi. Aynı, pamuk haline dönmüş. Aldım ekmeğe ama, ne oldu bu ekmeğe? Felen diyo. Para alıyo; gidiyo fırıncıya. Atıyo para: Bana, iki tene ekmek! Oo teyze diyo, bu para, kırk senelik para. Bu, geçmez. Yapma be oğlanım! Geçmez diyo. Bak Ömer! Bir konuşmaklan, bir görmeklen, kırk sene zaman geçmiş Abi. (Aynısı bak şimdi.) Bak, bi konuşmaklan, bi görmeklen, kırk sene bi zaman geçmiş.

Gidiyo yeniden mezara. (E para geçerli diğil ki. Paralar batal oldu.) Ağlaya ağlaya… Allah, Cenab-ı Allah ta unun da ruhunu alıyo. Aynı çocuye kavuşuyo.

Ordan geldim de ben. Ben de gitcektim bekçilik yapmağa ama karı: Ben kendim yapacam! Söyledim: Ben fakir bi adamım dedim. Ben bekçilik yapıyim de, sen… O: Yok dedi. Kimseye güvenmem de, kendim giderim dedi. Bıraktım karıyı.

Ben de ordan geldim. Bi avuç para aldım orda ben. Al dedi sen yi! Nerde Abi? Her tarafa götürdüm. Para geçerli diğil. Kırk senelik para. Ben de, Allah’ın ….. kaldım. Fakirim. Birisi didi ki: Gel lan buraya dedi. Atıver onları. Al şu yani on bin lirayı. Git ekmek al; karnını doyur. Allah razı olsun. O adam verdi. On bin liraya, gittim karnımı doyurdum. Ben de ardan geldim. Bi daa gider miyim öyle bi yere, gidw miyim Abi? Bıraktım gitti. (Kaynak kişi, anlatıyı tamamlamanın mutluluğuyla gülüyor. Ö.G.)

D- Aga! Anlattığın masalları hep farklı farklı bitiriyorsun. Kendini de içine katıyorsun. Yaşlılar da öyle mi anlatırdı eskiden?

K- Aynı anlatırlardı yaşlılar., aynı… Kim anlatıyosa ihtiyarlardan, aynı anlatıyo. Ben de aynını anlatmam lazım.

D- Eski adamlar, masalları böyle mi bitirirlerdi?

K- Böyle bitirirler. Çünkü güzel anlatıyolardı. Ben de meraklıyım. E bağlantı: Tabi onlar nası anlatıyolarsa, ben de aynı anlatmam lazımdır.  

    

---

[1] Anlatıya gösterilen ilgi ve katılım,  anlatının bu aile içinde sıklıkla anlatıldığını ortaya koymaktadır.

[2] Kaynak kişinin dedesi müdahale ediyor: “Gocagarı çıkmış.”

[3] Torunu anlattıktan sonra, derleyici, dedenin de aynı anlatıyı sunmasını istiyor.

[4] Evin gelini tarafından sunulan anlatıyı, bir kez de kaynak kişimiz anlatıyor.

[5] Derleyicinin boyu 180 santimdir.

[6] Anlatı, ortamda kaynak kişi ile diğer kaynak kişilerin anlattıkları cin-peri memoratlarından sonra gelmiştir.

[7] Kaynak kişi, bir önceki anlatıda, “yavaş yavaş gelen ölüm” anlatısını sunmuştu.

[8] Falso.